Once I saw a Dutch comedian explaining in her show how tiring life actually really is. First she complained about what a drag it is to come all the way to the theatre. Wouldn’t it be great if you could just clap your hands and zoom, you would be in the theatre. Or even better: you would have dropped off your coat, had a coffee and were already in your chair. Or wait a minute: what if you could just clap your hands and then you would have seen the show and you would be back home again. She continues until the inevitable climax: you know what would be really, really, really easy? If you would just clap your hands and bang: you’re dead, your life is over.
In her show the comedian showed how often we’re focused on the future and not on the moment. We dread all our errands and anticipate a later hour or a later day, when certain inconveniences of daily life will be done and over with. Which makes us forget to enjoy our life. “Once I make more money, I will redo my apartment and buy new furniture and then I will really start entertaining and keep everything tidy and then I will have such a great life. Yes, then I’ll be happy.” Or: “ Once the kids are a bit bigger, I will really start to work out and become thin, and then I’ll cook from that nice new cooking book that has been lying on that shelf for more than a year. Yes, then I’ll be happy.”
Lots of self-help advice provides us with detailed instructions for a better life or even “our best life” in Oprah’s words. We try to keep our resolutions, but of course we never stick to them. (Except perhaps Gretchen Rubin, writer of “The Happiness Project” who keeps this control-freak chart for all her happiness enhancing tasks.) For most of us New Year’s resolutions however are a vague memory by February and the spring diet has been thrown out by summertime, when you actually needed it. So nothing really changes. Which most of the time is no problem at all, except when you’re the type that is very unhappy and is therefore craving change. And it actually so happens that there’s a lot of those people hanging around in New York.
A lot of self-help can be summarized as the live-in-the-moment-mantra. It’s in yoga, mindfulness and other eastern “traditional” ideas from Buddhism and Confucianism, which may not even be so traditional, but more or less an American variation on an old theme. Mindfulness is a concept with Buddhist origins and it focuses on living in the moment, also described as “presence” or “awareness”. It is used as a stress coping method and even as treatment for depression and anxiety and the results in the land of psychotherapy seem to all look pretty good. In short it’s about trying to stop solving all your problems by thinking them out, but instead trying to become more aware of your own body and your surroundings. You can do everything in a mindful way, so this is also a rich concept for the self-help industry, which has jumped on it. You can do mindful exercising, mindful sleeping and mindful eating. And buy books about it. But it all comes down to the same thing. For example: instead of gobbling up a bowl of pasta while thinking about your grocery list of today, you can eat slowly and be aware of the taste, the shape and the texture of every bite you put in your mouth. You don’t have to stop your thoughts. That’s impossible, because there are and always will be thoughts. The beginning is that you become aware of your thoughts and try to watch them float by without holding on to them. They’re “just thoughts”. Since ruminating is one of the symptoms of depression, you can imagine that being mindful may help when you’re depressed. Ruminating means endless thoughts about everything and then the thoughts about those thoughts and about the uselessness of those thoughts and the selfhate that eventually comes out of the thoughts and especially about the fact that they don’t solve anything. Watching your thoughts float by and being aware of your body and your surroundings is also the aim of meditation and one of the reasons why yoga teachers always make the improbable claim that the part where you lie still on your back and don’t move is the hardest part of the class. I always thought and still think it is actually the most relaxing, even now that I’ve been told not to fall asleep.
I love mindfulness, but I’m totally not a mindful person. In an overcrowded yogaclass with a very popular yoga teacher on the Upper East Side I try to watch my thoughts, but it’s really hard. I’m very much attached to my thoughts, I notice. What is left of me when I’m without my thoughts? Some kind of animal that uses its senses for observations and has purely primal responses to comfort or fear? For most of the yoga students I expect that their inner animal mainly has to deal with comfort, by the way. Which is easy enough when you’re into regular massages, spa treatments and shopping sprees. But on the other hand: it’s true that the feeling of the sun shining on your bare arms can be a pleasure and most of the time we’re not aware of it. And we are in fact sometimes locked up in our heads, while we actually crave to become part of some bigger scheme.
A human being is a part of a whole..but he experiences himself, his thoughts and feelings as something separated from the rest. This delusion is a kind of prison for us, restricting us to our personal desires and to affection for a few persons nearest to us. Our task must be to free ourselves from those prisons by widening our circle of compassion to embrace all living creatures and the whole of nature in its beauty
This is not a yogi talking, but genius Albert Einstein. I guess the reason why mindfulness works is that it can help us to make that connection to the world around us. Although when I look around in the overcrowded yoga class before we start and I see almost nobody talking to each other, I think it’s still a lonely self-help path and I wonder if presence and awareness really make you connect to other people. But it can get you out of the prison of your own thoughts and that’s probably what’s so attractive for so many people. It definitely is a useful tool for an over-thinker like me.
Perhaps we’re all becoming more and more over-thinkers in time. And especially New Yorkers. Perhaps it’s not a coincidence that yoga, mindfulness and awareness are so popular here. Perhaps it's all to be expected in a culture that seems to be in academic overdrive. Because at the same time New York is the place where Kindergarten tests, school application stress and classes for babies are considered normal parts of kids’ life. Where parents obsess about the different ways of making their kids smarter, starting with brain enhancing pills during pregnancy and ending with intensive tutoring to get into the right college. Where a summer camp is promoted as the perfect way to avoid “learning loss” when the school is closed. Where 40.000 schools have no recess time anymore, because it doesn’t have any “academic value”. The only way to make it here is by using your brains, by thinking. A lot. And not in a free and creative way, but mostly in a stressed and obsessed way. No wonder the yoga classes are full and the books about mindfulness sell like Magnolia’s cupcakes.
Being mindful has the potential to release us from the prison of our own heads every once in a while. Which may make the trip to the theatre even fun. I might suddenly see a beautiful pink sky. Or perhaps there’s a painting I like at the coatcheck. Perhaps I’ll see a puppy in the subway or a sweet old lady asks me for directions and I’m glad to help her out. Little things that can change your mood, but that I may not even notice when I’m thinking about how to get my kids into a good college. And if I’m really lucky, I’ll enjoy the show and loose the attachment to my train of thoughts: I may, for a while, live in the moment.
donderdag 13 mei 2010
maandag 26 april 2010
Ziekte is geen geschenk, Groene Amsterdammer, december 2009
Ziekte is géén geschenk
BARBARA EHRENREICH CONTRA HET INFANTIELE DENKEN
Ontslag betekent geen uitdaging en borstkanker levert geen groeimoment op. Het is gewoon wat het is: een tegenslag. Het is tijd dat het doorgeschoten positieve denken wordt aangepakt. Met defensief pessimisme bijvoorbeeld. En soms een negatieve lunch.
BARBARA EHRENREICH (68) bloeit op als ze verontwaardigd is. En in de Verenigde Staten vindt ze gelukkig al decennialang genoeg om zich boos over te maken.
In 2001 brak ze door bij het grote publiek met de bestseller Nickel and Dimed, waarin ze haar undercoverpoging om in Amerika rond te komen van ongeschoolde minimumloonbanen beschrijft. Naar eigen zeggen beleefde ze het meeste plezier aan het schrijven van dit boek, al lukt het haar, zelfs met twee fulltime banen, niet om rond te komen en moet ze haar project staken in verband met haar gezondheid. Een heuse eye-opener voor veel Amerikanen die nu pas echt begrepen hoe moeilijk de ‘working poor’ het hebben in dit land. Al snel volgde haar tweede bestseller Bait and Switch (2005) met een verslag van een ander undercoveravontuur, ditmaal als hoog opgeleide professional op zoek naar een baan. Het door haar geschetste beeld van de hogere regionen van het hyperkapitalistische systeem blijkt nog treuriger dan de wereld van de werkende armen. Werd er onder de ongeschoolde werknemers nog gelachen om de managers en werkelijk naar elkaar omgekeken; in de ‘white-collar’-wereld wordt solidariteit ontmoedigd en gaat het allemaal om competitie en rivaliteit. Voor de werklozen onder hen komen daar nog eens de schaamte en het gevoel van persoonlijk falen bij, de constante boodschap dat het allemaal je eigen schuld is.
Deze ‘blame the victim’-thematiek werd een van de pijlers van Ehrenreichs nieuwste boek, waarin ze haar maatschappijkritiek nog een slag breder trekt. In Brightsided richt ze haar pijlen op het positieve denken, de ideologie die alle gelederen van de Amerikaanse samenleving inmiddels heeft doordrenkt en volgens haar fungeert als het nieuwe opium voor het volk. Het idee dat een individu alles kan bereiken als het maar positief genoeg denkt, ontneemt het zicht op grotere sociale, politieke en economische krachten achter armoede, werkloosheid en een gebrekkige gezondheidszorg. ‘Niet alles kan worden gerepareerd door een assertiviteitstraining.’
HET BEGINT ALLEMAAL met roze lintjes, het symbool van de borstkanker-bewustwordingsbeweging. Na haar diagnose met borstkanker gaat Ehrenreich op zoek naar informatie en steun in medische boeken, supportgroepen en op het internet. Ze belandt in een dwingende en infantiliserende roze wereld waar positief denken de absolute norm is en waar ze geacht wordt inspiratie te halen uit teksten als: ‘Als het leven citroenen uitdeelt, pers er dan een glimlach uit.’ Als ze op internet een oproep plaatst onder het kopje ‘angry’, waarin ze voorzichtig suggereert dat ze er moeite mee heeft om alles door een roze bril te bekijken, krijgt ze het goedbedoelde advies: ‘You gotta run, not walk to get counseling.’ Gevoelens van woede of angst zijn uit den boze. Sterker nog: negatieve gevoelens belemmeren het herstel, daar lijkt iedereen van overtuigd. Ehrenreich, zelf ooit gepromoveerd in de biologie, staat sceptisch tegenover dergelijke claims en gaat op zoek naar wetenschappelijk bewijs voor de weldadige effecten van positief denken op de genezing van kanker. Ze vindt geen enkele onderbouwing. Tegelijkertijd is het wel een enorme last voor patiënten om niet alleen te leren omgaan met hun ziekte, maar ook nog eens zelf verantwoordelijk te zijn voor hun genezing. ‘Als het niet lukt om positief te denken, kan dit op kankerpatiënten drukken als een tweede ziekte.’ Toch blijft het motto onder ‘survivors’ (want patiënten of slachtoffers mogen ze niet worden genoemd, véél te negatief) dat de ziekte moet worden gezien als een uitdaging, als een mogelijkheid om te groeien in het leven, of, zoals Lance Armstrong ooit heeft gezegd ‘als een geschenk’. Het maakt Ehrenreich furieus: ‘Ik kon mezelf er niet van overtuigen dat deze ziekte een soort verlossing zou zijn.’ In plaats daarvan maakt ze zich zorgen over hoe de roze borstkankergloed de aandacht afleidt van belangrijke vragen. ‘Waarom is borstkanker een epidemie, vooral in de westerse wereld? Waarom is er geen betere behandeling dan het simpelweg doden van alle cellen, inclusief de gezonde? Dáár zou de discussie over moeten gaan.’ In plaats daarvan signaleert Ehrenreich een verplicht opgewekte stemming in de ‘pinkwashed’ borstkankercultuur en een uitgebreid aanbod aan roze producten: vier verschillende soorten borstkankerbeertjes, gezellige borstkankerkaarsjes om je huis mee op te fleuren en een breed scala aan ultravrouwelijke kleding voorzien van roze lintjes. Kanker heeft Ehrenreich niet mooier, sterker, vrouwelijker of spiritueler gemaakt, maar het confronteerde haar wel met een ideologie waar in Amerika nog maar nauwelijks aan te ontsnappen is: de promotie van het positieve denken.
EHRENREICH ONTDEKT DAT het ‘blame the victim’-mechanisme niet alleen borstkankerpatiënten veroordeelt tot het uitbannen van verboden negatieve gedachten. Ze vertelt hoe ze tijdens haar book tour mensen vraagt of ze wel eens te horen hebben gekregen dat ze te negatief waren op hun werk. Telkens gaat ten minste een derde van de handen in de lucht. ‘Te negatief zijn betekent: vragen stellen, problemen opwerpen. Dat kunnen we niet hebben natuurlijk.’ In haar boek komt Eric Dezenhall, een gerenommeerd crisismanager die ooit onder Reagan werkte, aan het woord. Als hij gebeld wordt door bedrijven in nood moet hij het gesprek altijd beginnen met een lastige mededeling: ‘This crisis is not an opportunity.’ Amerikaanse managers zijn gehersenspoeld om te praten in termen als ‘challenge’ en ‘opportunity’. Het benoemen van problemen of obstakels wordt gezien als negatief en is daarom niet gewenst.
Door de impuls van het bedrijfsleven heeft positief denken sinds de jaren tachtig in de Verenigde Staten zo’n hoge vlucht genomen. Ehrenreich legt uit hoe in die tijd bedrijven consumenten werden van de industrie van het positieve denken. Bedrijven moesten productiever worden met minder mensen en dit kon alleen door talloze rondes van ontslagen. Een groot probleem voor managers, want hoe ga je om met al die wanhoop en angst? De markt van de sprekers, de posters en de zelfhulpboeken bood een goedkope oplossing.
Zo werd in die tijd het simpele zelfhulpboek Who Moved My Cheese? bijvoorbeeld een enorme hit. Het succes werd vooral veroorzaakt doordat het boek op grote schaal door bedrijven werd ingekocht en gedistribueerd aan (ex-)werknemers. In het boek werd hun op eenvoudige wijze uitgelegd dat het geen zin heeft om te zeuren over tegenvallers, zoals een ontslag, net zoals het geen zin heeft voor een muis om te lamenteren over kaas die plotseling is weggenomen. Een muis zeurt niet, maar gaat direct op zoek naar nieuwe kaas. De ontslagen werknemer wordt aangespoord om hetzelfde te doen. Dergelijke boeken hielpen bedrijven om mensen te ontslaan zonder op al te veel weerstand te stuiten en tegelijkertijd werden ze gebruikt om de achtergebleven werknemer te motiveren om nu het werk te doen dat eerst door twee of drie mensen werd gedaan. Ehrenreich: ‘Het is een geweldige vorm van sociale controle. Je vertelt iemand die net zijn baan is verloren, zijn bron van inkomsten, zijn ziektekostenverzekering: dit is helemaal niet erg. Je moet hier juist dankbaar voor zijn.’
De ineenstorting van de economie is volgens Ehrenreich mede veroorzaakt door hetzelfde misplaatste optimisme: ‘Dit is precies het juiste moment om erop te wijzen dat er consequenties verbonden zijn aan je kop in het zand steken.’ Ze laat zien hoe de CEO’s en CFO’s van de grote multinationals aan de vooravond van de financiële crisis in de ban zijn van verschillende vormen van positief denken en hun besluiten eerder baseren op ingevingen dan op rationele analyse. In plaats van geconcentreerde studies van bedrijfsresultaten te maken, gaan de captains of industry samen op een ‘shamanic healing journey’, bezoeken ze een boeddhistisch seminar of doen ze een oefening in ‘tribal story telling’. Amerikanen blijven, op aanraden van zelfhulpboeken als The Secret of televisiegoeroe Oprah Winfrey, zich richten op het vervolmaken van hun eigen leven en sluiten daartoe de ene doodlopende hypotheek na de andere af. Ehrenreich: ‘De economische crisis is een gigantische wake-up call. Voor mij is het zonneklaar dat de crisis en de ideologie van het positieve denken aan elkaar gerelateerd zijn.’ Het huidige politieke klimaat staat eindelijk iets meer open voor rationele analyse, daarvan is Ehrenreich overtuigd. Hoewel er, dat moet worden gezegd, niet veel voor nodig is om realistischer te zijn dan de regering van Bush, wiens adviseur Karl Rove zo’n hekel had aan de werkelijkheid dat hij journalisten er regelmatig van betichtte onderdeel uit te maken van de ‘realism-based community’.
HET POSITIEVE DENKEN kenmerkt zich door het idee dat een gedachte de werkelijkheid kan beïnvloeden. Door een bepaalde uitkomst te visualiseren, krijgt die vanzelf ook gestalte. Dit magische denken is de hoofdmoot van de seculiere zelfhulpindustrie, maar volgens Ehrenreich tevens de kernboodschap van de megakerken in de Verenigde Staten. Er is weliswaar een grote groep christenen die dit weerzinwekkend vindt, maar hele onderdelen van het evangelische christendom zijn niets meer dan positief denken met wat religieuze taal er doorheen gemixt. ‘Deze God wil dat je mooie dingen hebt, dat je rijk wordt. Wat heeft dit nog te maken met het verhaal van lijden en verlossing, waarom ik dacht dat het draaide in het christendom?’ vraagt Ehrenreich zich af.
Net zoals bedrijven in de jaren tachtig massaal zelfhulpboeken inkochten, zo begonnen de kerken zichzelf in die tijd te beschouwen als bedrijven. ‘De stoelen werden zachter, er werd meer muziek gedraaid, het werd allemaal wat comfortabeler. En die ene dag in de week dat je vrij bent en naar de kerk gaat wil je liever niet horen dat je een zondaar bent. Nee, je wil horen dat er allemaal leuke dingen gaan gebeuren.’ Hoewel er voor de meeste kerkgangers niets leuks gebeurde, bleven de megakerken hun aantrekkingskracht houden. ‘Als die leuke dingen op zich laten wachten, dan moet je misschien wat meer geduld hebben’, zegt Ehrenreich lachend, ‘want God is soms een beetje langzaam.’ Misschien moet je eens met de bank praten of je niet nog een hypotheek op je huis kunt krijgen om die nieuwe auto te kopen die je nu al zo lang hartstochtelijk aan het ‘visualiseren’ bent?
OPTIMISME WORDT meestal gezien als een typisch Amerikaanse eigenschap, een onderdeel van de Amerikaanse volksaard. Het gangbare idee over de achtergrond van dit Amerikaanse optimisme is dat het nieuw gevonden weidse land met immer optrekkende grenzen en eindeloze mogelijkheden zich simpelweg niet leende voor pessimisme. Maar Ehrenreich heeft een andere theorie. Volgens haar werden Amerikanen optimisten omdat ze eerst het omgekeerde hadden geprobeerd. Hoewel de huidige megakerken een aandeel hebben in de promotie van het positieve denken was de oorspronkelijke religie in Amerika van geheel andere aard. ‘Het calvinisme dat door de blanke kolonisten werd meegebracht zou kunnen worden beschreven als een systeem van sociaal opgelegde depressie’, schrijft Ehrenreich. ‘Er was weliswaar een hemel, maar daar was maar beperkt plaats en dan wel alleen voor degenen die daartoe bij geboorte waren voorbestemd. Het leven moest worden ingevuld met continu zelfonderzoek naar zondige gedachten. Genieten en plezier waren per definitie een zonde.’ Je zou er bijna depressief van worden.
Daarnaast stuitten de Amerikanen op de grenzen van de medische wetenschap. Ehrenreich beschrijft hoe dokters geen antwoord hadden op ziektes als melancholie of neurasthenia, een bepaalde zenuwziekte. De eerste vormen van ‘New Age’-genezing en positief denken daarentegen boekten wel degelijk succes bij de behandeling van dergelijke ziekten.
WAS HET positieve denken wellicht oorspronkelijk een welkom antwoord op al die verplichte somberheid, in onze tijd zijn we volgens Ehrenreich doorgeslagen en lijkt elke vorm van kritisch denken een ‘negatieve gedachte’ die zo snel mogelijk moet worden uitgebannen. Dat bedrijven hun werknemers op positieve ‘bonding’-uitjes sturen, God wil dat we rijk worden en ongekwalificeerde ‘life coaches’ het werk van psychotherapeuten hebben overgenomen is nog tot daar aan toe. Het meest verontrustend vindt Ehrenreich misschien nog wel dat ook in de academische wereld positief denken inmiddels is binnengedrongen. Zo trok op Harvard in 2006 de module ‘introductie tot de positieve psychologie’ 855 studenten en werd daarmee het populairste vak van de campus. Ehrenreich: ‘Ik dacht dat je aan een universiteit juist moest leren om kritisch te denken. Dat betekent ter discussie stellen, vragen opwerpen en niet blind optimisme.’ In Brightsided opent Ehrenreich de frontale aanval op de wetenschap van de positieve psychologie. In het bijzonder richt ze haar pijlen op een van de kopstukken van de academische positieve-psychologiebeweging: Martin Seligman, voorzitter van het Positive Psychology Center, ex-voorzitter van de American Psychology Association en schrijver van het boek Authentic Happiness. Het is duidelijk dat hij niet al te ‘positieve’ ervaringen heeft met Ehrenreich, want hij doet hartstochtelijk zijn best om een interview met haar te ontwijken. In een hilarische scène beschrijft ze hoe Seligman haar meeneemt naar een museum om Monets te bewonderen, terwijl zij een serieus gesprek met hem probeert te voeren. Bij de Monets mag ze geen pen gebruiken om aantekeningen te maken van het interview. ‘Het is waar, ik houd niet van de Monets, al was het maar omdat ze onderdeel zijn gaan uitmaken van middle-class notions of coziness, net zoals lavendel, scones en foto’s van baby’s en lammetjes. Maar ik haat ze niet genoeg om ze met mijn pen te lijf te gaan.’ Deze mislukte ontmoeting weerhoudt Ehrenreich er uiteraard niet van om vervolgens systematisch de ideeën van Seligman onderuit te halen. Ze gebruikt daarbij onder meer het werk van Barbara Held, een professor in de psychologie aan Bowdoin College en een uitgesproken criticus van Seligman en de positieve psychologie. Haar kritiek komt erop neer dat de positieve psychologie pretendeert om slechts objectief en wetenschappelijk te onderzoeken wat de gevolgen zijn van positief denken (op de gezondheid, of op maatschappelijk succes), maar tegelijkertijd deze zelfde positieve houding propageert als de enige juiste. Dit ‘optimistische vooroordeel’ zorgt ervoor dat realisme en objectiviteit bij voorbaat uit het raam worden gegooid.
BARBARA HELD schreef het boek Stop Smiling, Start Kvetching (2003) en maakt deel uit van een select groepje wetenschappers dat Ehrenreich tijdens het schrijven van haar boek bij elkaar bracht. Held bedacht de naam voor dit groepje: de ‘Negateers’, wetenschappers die kritisch staan tegenover de heersende consensus over positief denken. Ze komen eens in de zoveel tijd bij elkaar voor vrolijke ‘negative lunches’.
Ook Richard Sloan, professor in de psychologie aan Columbia, is een ‘Negateer’. Hij is van mening dat er weliswaar enig bewijs is voor de voordelen van een positieve houding, maar niet op de simpele manier die door coaches vaak wordt aangeraden. ‘Het is zo dat degenen die van nature meer optimistisch zijn een voordeel hebben ten opzichte van degenen die dat niet zijn, maar wie je bent kun je nu eenmaal niet zo makkelijk veranderen’, aldus Sloan.
AL DIE MENSEN die zichzelf niet zo makkelijk kunnen veranderen, kunnen hun hart ophalen bij Brightsided. Wat een opluchting: ontslag hoeft niet langer een uitdaging te zijn, ziekte geen geschenk, en verlies van een geliefde geen groeimoment. Het kan gewoon zijn wat het is: een tegenslag. Ehrenreich krijgt veel dankbetuigingen van lezers die blij zijn dat hun problemen niet onder de tafel worden geschoven of als een boemerang naar henzelf terug worden geleid. ‘Eindelijk iemand die het zegt’, is de reactie.
Ehrenreich haast zich echter wel om te vermelden dat negativiteit natuurlijk ook niet de oplossing is. Een gezonde dosis ‘defensive pessimism’ is haar recept. Denk maar eens aan autorijden: ‘Moet je positief zijn en aannemen dat niemand je af zal snijden, of ben je meer negatief ingesteld en klaar om te remmen?’ Hoewel geluk niet alleen de uitkomst is van externe factoren meent Ehrenreich dat dit niet betekent ‘dat we geluk dus kunnen vinden door een innerlijke reis om onze gedachten en gevoelens aan te passen. De gevaren die ons bedreigen zijn echt en kunnen alleen worden overwonnen door onze obsessie met onszelf af te werpen en in actie te komen in de wereld.’ Hier spreekt een rasoptimist die de hoop op verandering in de wereld nog lang niet heeft opgegeven.
BARBARA EHRENREICH CONTRA HET INFANTIELE DENKEN
Ontslag betekent geen uitdaging en borstkanker levert geen groeimoment op. Het is gewoon wat het is: een tegenslag. Het is tijd dat het doorgeschoten positieve denken wordt aangepakt. Met defensief pessimisme bijvoorbeeld. En soms een negatieve lunch.
BARBARA EHRENREICH (68) bloeit op als ze verontwaardigd is. En in de Verenigde Staten vindt ze gelukkig al decennialang genoeg om zich boos over te maken.
In 2001 brak ze door bij het grote publiek met de bestseller Nickel and Dimed, waarin ze haar undercoverpoging om in Amerika rond te komen van ongeschoolde minimumloonbanen beschrijft. Naar eigen zeggen beleefde ze het meeste plezier aan het schrijven van dit boek, al lukt het haar, zelfs met twee fulltime banen, niet om rond te komen en moet ze haar project staken in verband met haar gezondheid. Een heuse eye-opener voor veel Amerikanen die nu pas echt begrepen hoe moeilijk de ‘working poor’ het hebben in dit land. Al snel volgde haar tweede bestseller Bait and Switch (2005) met een verslag van een ander undercoveravontuur, ditmaal als hoog opgeleide professional op zoek naar een baan. Het door haar geschetste beeld van de hogere regionen van het hyperkapitalistische systeem blijkt nog treuriger dan de wereld van de werkende armen. Werd er onder de ongeschoolde werknemers nog gelachen om de managers en werkelijk naar elkaar omgekeken; in de ‘white-collar’-wereld wordt solidariteit ontmoedigd en gaat het allemaal om competitie en rivaliteit. Voor de werklozen onder hen komen daar nog eens de schaamte en het gevoel van persoonlijk falen bij, de constante boodschap dat het allemaal je eigen schuld is.
Deze ‘blame the victim’-thematiek werd een van de pijlers van Ehrenreichs nieuwste boek, waarin ze haar maatschappijkritiek nog een slag breder trekt. In Brightsided richt ze haar pijlen op het positieve denken, de ideologie die alle gelederen van de Amerikaanse samenleving inmiddels heeft doordrenkt en volgens haar fungeert als het nieuwe opium voor het volk. Het idee dat een individu alles kan bereiken als het maar positief genoeg denkt, ontneemt het zicht op grotere sociale, politieke en economische krachten achter armoede, werkloosheid en een gebrekkige gezondheidszorg. ‘Niet alles kan worden gerepareerd door een assertiviteitstraining.’
HET BEGINT ALLEMAAL met roze lintjes, het symbool van de borstkanker-bewustwordingsbeweging. Na haar diagnose met borstkanker gaat Ehrenreich op zoek naar informatie en steun in medische boeken, supportgroepen en op het internet. Ze belandt in een dwingende en infantiliserende roze wereld waar positief denken de absolute norm is en waar ze geacht wordt inspiratie te halen uit teksten als: ‘Als het leven citroenen uitdeelt, pers er dan een glimlach uit.’ Als ze op internet een oproep plaatst onder het kopje ‘angry’, waarin ze voorzichtig suggereert dat ze er moeite mee heeft om alles door een roze bril te bekijken, krijgt ze het goedbedoelde advies: ‘You gotta run, not walk to get counseling.’ Gevoelens van woede of angst zijn uit den boze. Sterker nog: negatieve gevoelens belemmeren het herstel, daar lijkt iedereen van overtuigd. Ehrenreich, zelf ooit gepromoveerd in de biologie, staat sceptisch tegenover dergelijke claims en gaat op zoek naar wetenschappelijk bewijs voor de weldadige effecten van positief denken op de genezing van kanker. Ze vindt geen enkele onderbouwing. Tegelijkertijd is het wel een enorme last voor patiënten om niet alleen te leren omgaan met hun ziekte, maar ook nog eens zelf verantwoordelijk te zijn voor hun genezing. ‘Als het niet lukt om positief te denken, kan dit op kankerpatiënten drukken als een tweede ziekte.’ Toch blijft het motto onder ‘survivors’ (want patiënten of slachtoffers mogen ze niet worden genoemd, véél te negatief) dat de ziekte moet worden gezien als een uitdaging, als een mogelijkheid om te groeien in het leven, of, zoals Lance Armstrong ooit heeft gezegd ‘als een geschenk’. Het maakt Ehrenreich furieus: ‘Ik kon mezelf er niet van overtuigen dat deze ziekte een soort verlossing zou zijn.’ In plaats daarvan maakt ze zich zorgen over hoe de roze borstkankergloed de aandacht afleidt van belangrijke vragen. ‘Waarom is borstkanker een epidemie, vooral in de westerse wereld? Waarom is er geen betere behandeling dan het simpelweg doden van alle cellen, inclusief de gezonde? Dáár zou de discussie over moeten gaan.’ In plaats daarvan signaleert Ehrenreich een verplicht opgewekte stemming in de ‘pinkwashed’ borstkankercultuur en een uitgebreid aanbod aan roze producten: vier verschillende soorten borstkankerbeertjes, gezellige borstkankerkaarsjes om je huis mee op te fleuren en een breed scala aan ultravrouwelijke kleding voorzien van roze lintjes. Kanker heeft Ehrenreich niet mooier, sterker, vrouwelijker of spiritueler gemaakt, maar het confronteerde haar wel met een ideologie waar in Amerika nog maar nauwelijks aan te ontsnappen is: de promotie van het positieve denken.
EHRENREICH ONTDEKT DAT het ‘blame the victim’-mechanisme niet alleen borstkankerpatiënten veroordeelt tot het uitbannen van verboden negatieve gedachten. Ze vertelt hoe ze tijdens haar book tour mensen vraagt of ze wel eens te horen hebben gekregen dat ze te negatief waren op hun werk. Telkens gaat ten minste een derde van de handen in de lucht. ‘Te negatief zijn betekent: vragen stellen, problemen opwerpen. Dat kunnen we niet hebben natuurlijk.’ In haar boek komt Eric Dezenhall, een gerenommeerd crisismanager die ooit onder Reagan werkte, aan het woord. Als hij gebeld wordt door bedrijven in nood moet hij het gesprek altijd beginnen met een lastige mededeling: ‘This crisis is not an opportunity.’ Amerikaanse managers zijn gehersenspoeld om te praten in termen als ‘challenge’ en ‘opportunity’. Het benoemen van problemen of obstakels wordt gezien als negatief en is daarom niet gewenst.
Door de impuls van het bedrijfsleven heeft positief denken sinds de jaren tachtig in de Verenigde Staten zo’n hoge vlucht genomen. Ehrenreich legt uit hoe in die tijd bedrijven consumenten werden van de industrie van het positieve denken. Bedrijven moesten productiever worden met minder mensen en dit kon alleen door talloze rondes van ontslagen. Een groot probleem voor managers, want hoe ga je om met al die wanhoop en angst? De markt van de sprekers, de posters en de zelfhulpboeken bood een goedkope oplossing.
Zo werd in die tijd het simpele zelfhulpboek Who Moved My Cheese? bijvoorbeeld een enorme hit. Het succes werd vooral veroorzaakt doordat het boek op grote schaal door bedrijven werd ingekocht en gedistribueerd aan (ex-)werknemers. In het boek werd hun op eenvoudige wijze uitgelegd dat het geen zin heeft om te zeuren over tegenvallers, zoals een ontslag, net zoals het geen zin heeft voor een muis om te lamenteren over kaas die plotseling is weggenomen. Een muis zeurt niet, maar gaat direct op zoek naar nieuwe kaas. De ontslagen werknemer wordt aangespoord om hetzelfde te doen. Dergelijke boeken hielpen bedrijven om mensen te ontslaan zonder op al te veel weerstand te stuiten en tegelijkertijd werden ze gebruikt om de achtergebleven werknemer te motiveren om nu het werk te doen dat eerst door twee of drie mensen werd gedaan. Ehrenreich: ‘Het is een geweldige vorm van sociale controle. Je vertelt iemand die net zijn baan is verloren, zijn bron van inkomsten, zijn ziektekostenverzekering: dit is helemaal niet erg. Je moet hier juist dankbaar voor zijn.’
De ineenstorting van de economie is volgens Ehrenreich mede veroorzaakt door hetzelfde misplaatste optimisme: ‘Dit is precies het juiste moment om erop te wijzen dat er consequenties verbonden zijn aan je kop in het zand steken.’ Ze laat zien hoe de CEO’s en CFO’s van de grote multinationals aan de vooravond van de financiële crisis in de ban zijn van verschillende vormen van positief denken en hun besluiten eerder baseren op ingevingen dan op rationele analyse. In plaats van geconcentreerde studies van bedrijfsresultaten te maken, gaan de captains of industry samen op een ‘shamanic healing journey’, bezoeken ze een boeddhistisch seminar of doen ze een oefening in ‘tribal story telling’. Amerikanen blijven, op aanraden van zelfhulpboeken als The Secret of televisiegoeroe Oprah Winfrey, zich richten op het vervolmaken van hun eigen leven en sluiten daartoe de ene doodlopende hypotheek na de andere af. Ehrenreich: ‘De economische crisis is een gigantische wake-up call. Voor mij is het zonneklaar dat de crisis en de ideologie van het positieve denken aan elkaar gerelateerd zijn.’ Het huidige politieke klimaat staat eindelijk iets meer open voor rationele analyse, daarvan is Ehrenreich overtuigd. Hoewel er, dat moet worden gezegd, niet veel voor nodig is om realistischer te zijn dan de regering van Bush, wiens adviseur Karl Rove zo’n hekel had aan de werkelijkheid dat hij journalisten er regelmatig van betichtte onderdeel uit te maken van de ‘realism-based community’.
HET POSITIEVE DENKEN kenmerkt zich door het idee dat een gedachte de werkelijkheid kan beïnvloeden. Door een bepaalde uitkomst te visualiseren, krijgt die vanzelf ook gestalte. Dit magische denken is de hoofdmoot van de seculiere zelfhulpindustrie, maar volgens Ehrenreich tevens de kernboodschap van de megakerken in de Verenigde Staten. Er is weliswaar een grote groep christenen die dit weerzinwekkend vindt, maar hele onderdelen van het evangelische christendom zijn niets meer dan positief denken met wat religieuze taal er doorheen gemixt. ‘Deze God wil dat je mooie dingen hebt, dat je rijk wordt. Wat heeft dit nog te maken met het verhaal van lijden en verlossing, waarom ik dacht dat het draaide in het christendom?’ vraagt Ehrenreich zich af.
Net zoals bedrijven in de jaren tachtig massaal zelfhulpboeken inkochten, zo begonnen de kerken zichzelf in die tijd te beschouwen als bedrijven. ‘De stoelen werden zachter, er werd meer muziek gedraaid, het werd allemaal wat comfortabeler. En die ene dag in de week dat je vrij bent en naar de kerk gaat wil je liever niet horen dat je een zondaar bent. Nee, je wil horen dat er allemaal leuke dingen gaan gebeuren.’ Hoewel er voor de meeste kerkgangers niets leuks gebeurde, bleven de megakerken hun aantrekkingskracht houden. ‘Als die leuke dingen op zich laten wachten, dan moet je misschien wat meer geduld hebben’, zegt Ehrenreich lachend, ‘want God is soms een beetje langzaam.’ Misschien moet je eens met de bank praten of je niet nog een hypotheek op je huis kunt krijgen om die nieuwe auto te kopen die je nu al zo lang hartstochtelijk aan het ‘visualiseren’ bent?
OPTIMISME WORDT meestal gezien als een typisch Amerikaanse eigenschap, een onderdeel van de Amerikaanse volksaard. Het gangbare idee over de achtergrond van dit Amerikaanse optimisme is dat het nieuw gevonden weidse land met immer optrekkende grenzen en eindeloze mogelijkheden zich simpelweg niet leende voor pessimisme. Maar Ehrenreich heeft een andere theorie. Volgens haar werden Amerikanen optimisten omdat ze eerst het omgekeerde hadden geprobeerd. Hoewel de huidige megakerken een aandeel hebben in de promotie van het positieve denken was de oorspronkelijke religie in Amerika van geheel andere aard. ‘Het calvinisme dat door de blanke kolonisten werd meegebracht zou kunnen worden beschreven als een systeem van sociaal opgelegde depressie’, schrijft Ehrenreich. ‘Er was weliswaar een hemel, maar daar was maar beperkt plaats en dan wel alleen voor degenen die daartoe bij geboorte waren voorbestemd. Het leven moest worden ingevuld met continu zelfonderzoek naar zondige gedachten. Genieten en plezier waren per definitie een zonde.’ Je zou er bijna depressief van worden.
Daarnaast stuitten de Amerikanen op de grenzen van de medische wetenschap. Ehrenreich beschrijft hoe dokters geen antwoord hadden op ziektes als melancholie of neurasthenia, een bepaalde zenuwziekte. De eerste vormen van ‘New Age’-genezing en positief denken daarentegen boekten wel degelijk succes bij de behandeling van dergelijke ziekten.
WAS HET positieve denken wellicht oorspronkelijk een welkom antwoord op al die verplichte somberheid, in onze tijd zijn we volgens Ehrenreich doorgeslagen en lijkt elke vorm van kritisch denken een ‘negatieve gedachte’ die zo snel mogelijk moet worden uitgebannen. Dat bedrijven hun werknemers op positieve ‘bonding’-uitjes sturen, God wil dat we rijk worden en ongekwalificeerde ‘life coaches’ het werk van psychotherapeuten hebben overgenomen is nog tot daar aan toe. Het meest verontrustend vindt Ehrenreich misschien nog wel dat ook in de academische wereld positief denken inmiddels is binnengedrongen. Zo trok op Harvard in 2006 de module ‘introductie tot de positieve psychologie’ 855 studenten en werd daarmee het populairste vak van de campus. Ehrenreich: ‘Ik dacht dat je aan een universiteit juist moest leren om kritisch te denken. Dat betekent ter discussie stellen, vragen opwerpen en niet blind optimisme.’ In Brightsided opent Ehrenreich de frontale aanval op de wetenschap van de positieve psychologie. In het bijzonder richt ze haar pijlen op een van de kopstukken van de academische positieve-psychologiebeweging: Martin Seligman, voorzitter van het Positive Psychology Center, ex-voorzitter van de American Psychology Association en schrijver van het boek Authentic Happiness. Het is duidelijk dat hij niet al te ‘positieve’ ervaringen heeft met Ehrenreich, want hij doet hartstochtelijk zijn best om een interview met haar te ontwijken. In een hilarische scène beschrijft ze hoe Seligman haar meeneemt naar een museum om Monets te bewonderen, terwijl zij een serieus gesprek met hem probeert te voeren. Bij de Monets mag ze geen pen gebruiken om aantekeningen te maken van het interview. ‘Het is waar, ik houd niet van de Monets, al was het maar omdat ze onderdeel zijn gaan uitmaken van middle-class notions of coziness, net zoals lavendel, scones en foto’s van baby’s en lammetjes. Maar ik haat ze niet genoeg om ze met mijn pen te lijf te gaan.’ Deze mislukte ontmoeting weerhoudt Ehrenreich er uiteraard niet van om vervolgens systematisch de ideeën van Seligman onderuit te halen. Ze gebruikt daarbij onder meer het werk van Barbara Held, een professor in de psychologie aan Bowdoin College en een uitgesproken criticus van Seligman en de positieve psychologie. Haar kritiek komt erop neer dat de positieve psychologie pretendeert om slechts objectief en wetenschappelijk te onderzoeken wat de gevolgen zijn van positief denken (op de gezondheid, of op maatschappelijk succes), maar tegelijkertijd deze zelfde positieve houding propageert als de enige juiste. Dit ‘optimistische vooroordeel’ zorgt ervoor dat realisme en objectiviteit bij voorbaat uit het raam worden gegooid.
BARBARA HELD schreef het boek Stop Smiling, Start Kvetching (2003) en maakt deel uit van een select groepje wetenschappers dat Ehrenreich tijdens het schrijven van haar boek bij elkaar bracht. Held bedacht de naam voor dit groepje: de ‘Negateers’, wetenschappers die kritisch staan tegenover de heersende consensus over positief denken. Ze komen eens in de zoveel tijd bij elkaar voor vrolijke ‘negative lunches’.
Ook Richard Sloan, professor in de psychologie aan Columbia, is een ‘Negateer’. Hij is van mening dat er weliswaar enig bewijs is voor de voordelen van een positieve houding, maar niet op de simpele manier die door coaches vaak wordt aangeraden. ‘Het is zo dat degenen die van nature meer optimistisch zijn een voordeel hebben ten opzichte van degenen die dat niet zijn, maar wie je bent kun je nu eenmaal niet zo makkelijk veranderen’, aldus Sloan.
AL DIE MENSEN die zichzelf niet zo makkelijk kunnen veranderen, kunnen hun hart ophalen bij Brightsided. Wat een opluchting: ontslag hoeft niet langer een uitdaging te zijn, ziekte geen geschenk, en verlies van een geliefde geen groeimoment. Het kan gewoon zijn wat het is: een tegenslag. Ehrenreich krijgt veel dankbetuigingen van lezers die blij zijn dat hun problemen niet onder de tafel worden geschoven of als een boemerang naar henzelf terug worden geleid. ‘Eindelijk iemand die het zegt’, is de reactie.
Ehrenreich haast zich echter wel om te vermelden dat negativiteit natuurlijk ook niet de oplossing is. Een gezonde dosis ‘defensive pessimism’ is haar recept. Denk maar eens aan autorijden: ‘Moet je positief zijn en aannemen dat niemand je af zal snijden, of ben je meer negatief ingesteld en klaar om te remmen?’ Hoewel geluk niet alleen de uitkomst is van externe factoren meent Ehrenreich dat dit niet betekent ‘dat we geluk dus kunnen vinden door een innerlijke reis om onze gedachten en gevoelens aan te passen. De gevaren die ons bedreigen zijn echt en kunnen alleen worden overwonnen door onze obsessie met onszelf af te werpen en in actie te komen in de wereld.’ Hier spreekt een rasoptimist die de hoop op verandering in de wereld nog lang niet heeft opgegeven.
Ik ben werkloos. Bedankt! Groene Amsterdammer, maart 2010
DE ZELFHULPINDUSTRIE
Volgens de sociologe Micki McGee is de zelfhulpindustrie in Amerika niet het product van narcistische burgers, maar een symptoom van sociale problemen. Zolang iedereen zijn geluk zoekt in how to-boeken, verandert er niets.
Op tienjarige leeftijd las Micki McGee haar eerste zelfhulpboek. Haar vader, afkomstig uit een arme mijnwerkersfamilie in Pennsylvania, was via de opleidingsmogelijkheden van het leger opgeklommen tot de middenklasse, maar miste de noodzakelijke sociale vaardigheden om als verkoper van levensverzekeringen zijn gezin te kunnen onderhouden. In How to Win Friends and Influence People, de beroemde bestseller van Dale Carnegie, zocht hij naar clues voor het juiste verkooppraatje. Zijn dochter Micki was een vreemde eend in de bijt. 'Ik was erg slim, maar een vreemd kind. Misschien geen Asperger, maar zeker wel met bepaalde trekken.' Ze las het boek van haar vader en het was een eye-opener. 'Dus dát was het wat de kinderen in de speeltuin met elkaar deden. Het leek bijna een soort beschrijving van neurotypisch gedrag.'
Haar tweede 'zelfhulpboek' was het belangrijke sociologische werk van Emile Durkheim Suïcide. Toen haar broer in 1984 totaal onverwacht zelfmoord pleegde, bood dit boek McGee de troost en het begrip dat zo vaak door echte zelfhulpboeken wordt beloofd. 'Ik begreep dat mijn broers beslissing een klassieke vorm was van een egoïstische zelfmoord. Hij was geïsoleerd geraakt, niet meer verbonden met andere mensen en daarom was hij in staat om een dergelijke beslissing te nemen. Ik kon het plotseling zien in termen van de sociale omgeving en wat sociologen noemen sociale verbeelding: wat voor sociale visie creëert de context voor een dergelijke daad?'
Het sociologisch perspectief op de wereld is 'een van de vele perspectieven natuurlijk, maar wel eentje met een behoorlijk interessante gereedschapskist', aldus McGee. Het gaf haar, inmiddels als socioloog verbonden aan de Fordham Universiteit in New York, houvast en de Amerikaanse zelfhulpcultuur werd onderwerp van een van haar grote onderzoeksstudies. In 2005 verscheen haar boek Selfhelp Inc: Makeover Culture in American Life en nog steeds volgt ze de zelfhulpindustrie in de Verenigde Staten en schrijft erover op haar blog.
Gedurende McGee's leven is de zelfhulpindustrie explosief gegroeid: tussen 1972 en 2000 verdubbelde het aantal verkochte zelfhulpboeken in de Verenigde Staten, en dit aantal lijkt in het afgelopen decennium alleen nog maar verder te zijn gestegen. Inmiddels gaat het om een industrie van tenminste 2,48 miljard dollar per jaar, sommigen schatten zelfs acht miljard. The New York Times heeft een aparte categorie voor zelfhulpboeken in zijn bestsellerlijsten opgenomen, zodat de andere bestsellerlijsten niet worden vertroebeld door al het advies. Miljoenen Amerikanen wenden zich tot zelfhulp: ongeveer veertig procent van de Amerikanen heeft in zijn leven ten minste één zelfhulpboek gekocht. In Amerikaanse boekhandels zijn dikwijls aparte afdelingen ingeruimd voor zelfhulp, onderverdeeld in categorieën als business, financiën, huwelijk en ouderschap, alle uiteindelijk met als doel het vinden van geluk, of zoals zelfhulpgoeroe Oprah Winfrey het omschrijft: 'To live your best life.'
McGee las voor haar onderzoek honderden van deze boeken en gebruikte haar sociale verbeelding: wat voor soort samenleving maakt dat zoveel mensen het idee hebben dat ze zichzelf voortdurend moeten blijven verbeteren?
Ze concludeerde dat de sociaal-economische onzekerheid waarin Amerikanen sinds president Reagan moesten zien te overleven ervoor heeft gezorgd dat zij meer en meer hun toevlucht hebben genomen tot zelfhulp om zo te proberen hun concurrentiepositie te verbeteren. Salarissen van Amerikanen konden niet op tegen de toenemende kosten van wonen, onderwijs en gezondheidszorg. De groei van de zelfhulpindustrie valt samen met een steeds grotere sociaal-economische ongelijkheid in de samenleving. Werken aan jezelf, het leren maximaliseren van je eigen menselijk kapitaal werd steeds meer gezien als een vereiste voor professioneel en persoonlijk succes en cruciaal voor wie zijn hoofd boven water wilde houden. 'Het komt voort uit angst. En die angst wordt veroorzaakt door de neoliberale marktgedreven economie waarin we onszelf zien als van elkaar afgesneden individuen die met elkaar moeten concurreren om op hetzelfde niveau van overconsumptie te blijven.'
Niet dat zelfhulp echt helpt. Per slot van rekening heeft de werkloosheid in de VS inmiddels een recordhoogte bereikt en de radicale economische neergang van de afgelopen anderhalf jaar ondermijnt het idee dat werken aan jezelf je financiële positie kan verbeteren. De zelfhulpindustrie worstelt daarmee, maar zal waarschijnlijk simpelweg reageren met een nadruk op andere verhaallijnen. Al dat positieve denken, het 'mind over matter'-idee van bijvoorbeeld The Secret, heeft zijn geloofwaardigheid nu echt verloren en zal het volgens McGee niet redden in deze economische tijd. Ze heeft hier nog geen harde data over, maar verwacht dat de zelfhulpindustrie zich zal richten op het script van de 'troostprijs' van de eenvoud. Deze verhaallijn is niet nieuw, maar zal worden uitgebreid, omdat die beter past in de huidige samenleving. 'Het is als verschillende snaren van een instrument. Als de ene snaar niet resoneert neem je een andere.'
Lukt het niet om rijk en succesvol te worden, dan moet je misschien maar gelukkig worden van soberheid en een simpel leven. Mensen worden gedwongen tot karigheid en dus kun je beter een positieve draai geven aan het gebrek. 'Ondertussen horen we de verhalen van mensen die zichzelf en hun familie om het leven brengen, omdat ze hun baan of hun huis verliezen. Wat aantoont dat karigheid natuurlijk niet per definitie goed is.'
Het lijkt erop dat de zelfhulpindustrie vrijwel altijd de sociaal-maatschappelijke status-quo legitimeert, omdat ze zich richt op het verbeteren van het zelf en daardoor iedere vorm van politieke organisatie of verbondenheid met andere mensen blokkeert. 'Het maakt jouw probleem jouw eigen probleem en daardoor isoleert het mensen.'
Neem de verschillende druk bezochte twaalfstappen-groepen van de AA. Er zijn nu zelfs groepen voor 'Debtors Anonymous', mensen in problematische schuldsituaties. 'Daar zou ik een boek over willen schrijven!' roept McGee lachend uit. Doordat de problemen van deze 'verslaafden' worden gedefinieerd als een ziekte kan er niet over worden gesproken dat de lonen ten opzichte van de levenskosten van Amerikanen al jaren alleen maar dalen, dat mensen zijn aangespoord om talloze aankopen te doen met hun creditcard of uitzichtloze leningen of hypotheken aan te gaan. Door de medische definitie van de koopverslaving blijft de sociaal-maatschappelijke context volledig buiten beeld.
Volgens McGee is de zelfhulpindustrie niet het product van narcistische, door zichzelf geobsedeerde Amerikanen, zoals door anderen wel is beweerd, maar een symptoom van de sociale problemen van Amerikanen waarvoor geen enkele politieke of economische oplossing is gevonden. Politieke activisten zouden zelfhulp moeten zien als een signaal van onvrede. En daarop inspelen. 'Uiteindelijk zijn de feministische beweging, vakbonden, of de civil rights-beweging ook allemaal ontstaan uit groepen mensen die klagen, die met elkaar praten over hun problemen. Dat is beter dan een zelfhulpboek lezen en in je "dankbaarheiddagboek" schrijven hoe blij je bent dat je je baan bent verloren.'
Helaas ziet McGee nog maar weinig organisaties op deze manier ontstaan. Toch denkt ze dat het eraan komt. Ze zag het even in de internetorganisatie tijdens de politieke campagne voor Obama of via bewegingen als movement.org: 'Toen zag je een plek waar de verbondenheid via internet een bepaalde sociale cohesie genereerde. Al snel werd het daarna weer te massaal en daardoor verwatert het.' Ze ziet het ook in de manier waarop milieuorganisaties zich via internet organiseren, meestal gericht op een heel specifiek probleem in een bepaalde buurt.
In haar boek Selfhelp, Inc concludeert McGee dat angstige lezers van zelfhulpliteratuur moeten stoppen met nutteloze pogingen tot individuele zelfverbetering en zich in plaats daarvan moeten richten op het verbeteren van de sociaal-economische omgeving die heeft geleid tot de afzetmarkt voor deze literatuur. Maar, waarschuwt ze: 'Dit kan niet gebeuren door individuen die in isolement handelen. We hebben nieuwe modellen nodig voor het zelf en nieuwe sociale bewegingen.' Voor de aanzet naar deze nieuwe sociale bewegingen kan een nauwgezette studie van zelfhulpliteratuur activisten talloze inzichten geven in de problemen en onvrede van bepaalde groepen mensen, aldus McGee.
Voor een nieuwe visie op het zelf vindt McGee inspiratie in het beeld van de moeder, niet in de ouderwetse, sentimentele zin maar in meer metaforische zin. 'Ik wil dit niet biologisch maken, alsof alleen moeders dit kunnen begrijpen. Maar mijn idee van welzijn hangt voor een groot deel samen met het welzijn van mijn kind. Als het niet goed gaat met mijn kind, gaat het niet goed met mij.'
In de zelfhulpliteratuur komt het wel een enkele keer op, maar zorg voor het individuele, geïsoleerde zelf is toch vrijwel altijd de focus. Het idee van zorg voor anderen blijft grotendeels buiten beeld. McGee suggereert een model van het zelf als onderdeel van een stelsel van relaties waarin het bijdragen aan het welzijn van anderen gezien wordt als noodzakelijk voor het eigen welzijn. 'Dit is natuurlijk niet nieuw. Eerlijk gezegd komt het natuurlijk rechtstreeks uit het christendom: de zorg voor je naaste. Maar het is totaal verloren geraakt in onze cultuur.'
In de zelfhulpliteratuur voor vrouwen in het bijzonder is door middel van het begrip co-dependency in de jaren tachtig het idee ontstaan dat zorg voor jezelf altijd belangrijker is dan zorg voor anderen. In boeken als Women Who Love too Much van Robin Norwood werd vrouwen verteld hoe ze moesten stoppen met geven als ze niets terugkregen. Arlie Hochschild, de vooraanstaande sociologe en schrijfster van The Second Shift, noemde dit de 'balance sheet', de intrede van economische calculaties in het emotionele leven. Het was tot op zekere hoogte begrijpelijk, want de grens tussen de publieke en de private sfeer vervaagde. Vrouwen gingen massaal uit werken, maar kwamen na hun werk thuis voor de 'tweede shift': hun zorgtaken. Ze namen de concepten van de werkvloer mee naar huis. Maar daarmee werd gelegitimeerd dat je vooral voor jezelf moet zorgen, terwijl de wereld juist zo smacht naar zorg.
McGee vertelt dat ze op de televisie een interview zag van Oprah met een aantal Deense vrouwen. Het was een special over de gelukkigste landen ter wereld en Denemarken stond boven aan de lijst, en Amerika veel lager. De Deense vrouwen somden verschillende sociale voorzieningen op, maar gaven toe dat daar tegenover wel een relatief hoog belastingniveau stond. Oprah wist niet goed hoe te reageren en stamelde: 'Maar dat lijkt wel socialisme...' In de VS misschien wel het vieste woord dat er bestaat. De Deense vrouwen haalden hun schouders op: 'Ach Oprah, we weten niet of dat socialisme is. Wij zien het eigenlijk gewoon als beschaving.'
Misschien schat McGee de situatie in een aantal Europese landen een tikkeltje te rooskleurig in, maar haar punt is duidelijk: 'Het zorgtekort is het grote gebrek van de Amerikaanse samenleving.'
De blog van McGee: www.selfhelpinc.com
Volgens de sociologe Micki McGee is de zelfhulpindustrie in Amerika niet het product van narcistische burgers, maar een symptoom van sociale problemen. Zolang iedereen zijn geluk zoekt in how to-boeken, verandert er niets.
Op tienjarige leeftijd las Micki McGee haar eerste zelfhulpboek. Haar vader, afkomstig uit een arme mijnwerkersfamilie in Pennsylvania, was via de opleidingsmogelijkheden van het leger opgeklommen tot de middenklasse, maar miste de noodzakelijke sociale vaardigheden om als verkoper van levensverzekeringen zijn gezin te kunnen onderhouden. In How to Win Friends and Influence People, de beroemde bestseller van Dale Carnegie, zocht hij naar clues voor het juiste verkooppraatje. Zijn dochter Micki was een vreemde eend in de bijt. 'Ik was erg slim, maar een vreemd kind. Misschien geen Asperger, maar zeker wel met bepaalde trekken.' Ze las het boek van haar vader en het was een eye-opener. 'Dus dát was het wat de kinderen in de speeltuin met elkaar deden. Het leek bijna een soort beschrijving van neurotypisch gedrag.'
Haar tweede 'zelfhulpboek' was het belangrijke sociologische werk van Emile Durkheim Suïcide. Toen haar broer in 1984 totaal onverwacht zelfmoord pleegde, bood dit boek McGee de troost en het begrip dat zo vaak door echte zelfhulpboeken wordt beloofd. 'Ik begreep dat mijn broers beslissing een klassieke vorm was van een egoïstische zelfmoord. Hij was geïsoleerd geraakt, niet meer verbonden met andere mensen en daarom was hij in staat om een dergelijke beslissing te nemen. Ik kon het plotseling zien in termen van de sociale omgeving en wat sociologen noemen sociale verbeelding: wat voor sociale visie creëert de context voor een dergelijke daad?'
Het sociologisch perspectief op de wereld is 'een van de vele perspectieven natuurlijk, maar wel eentje met een behoorlijk interessante gereedschapskist', aldus McGee. Het gaf haar, inmiddels als socioloog verbonden aan de Fordham Universiteit in New York, houvast en de Amerikaanse zelfhulpcultuur werd onderwerp van een van haar grote onderzoeksstudies. In 2005 verscheen haar boek Selfhelp Inc: Makeover Culture in American Life en nog steeds volgt ze de zelfhulpindustrie in de Verenigde Staten en schrijft erover op haar blog.
Gedurende McGee's leven is de zelfhulpindustrie explosief gegroeid: tussen 1972 en 2000 verdubbelde het aantal verkochte zelfhulpboeken in de Verenigde Staten, en dit aantal lijkt in het afgelopen decennium alleen nog maar verder te zijn gestegen. Inmiddels gaat het om een industrie van tenminste 2,48 miljard dollar per jaar, sommigen schatten zelfs acht miljard. The New York Times heeft een aparte categorie voor zelfhulpboeken in zijn bestsellerlijsten opgenomen, zodat de andere bestsellerlijsten niet worden vertroebeld door al het advies. Miljoenen Amerikanen wenden zich tot zelfhulp: ongeveer veertig procent van de Amerikanen heeft in zijn leven ten minste één zelfhulpboek gekocht. In Amerikaanse boekhandels zijn dikwijls aparte afdelingen ingeruimd voor zelfhulp, onderverdeeld in categorieën als business, financiën, huwelijk en ouderschap, alle uiteindelijk met als doel het vinden van geluk, of zoals zelfhulpgoeroe Oprah Winfrey het omschrijft: 'To live your best life.'
McGee las voor haar onderzoek honderden van deze boeken en gebruikte haar sociale verbeelding: wat voor soort samenleving maakt dat zoveel mensen het idee hebben dat ze zichzelf voortdurend moeten blijven verbeteren?
Ze concludeerde dat de sociaal-economische onzekerheid waarin Amerikanen sinds president Reagan moesten zien te overleven ervoor heeft gezorgd dat zij meer en meer hun toevlucht hebben genomen tot zelfhulp om zo te proberen hun concurrentiepositie te verbeteren. Salarissen van Amerikanen konden niet op tegen de toenemende kosten van wonen, onderwijs en gezondheidszorg. De groei van de zelfhulpindustrie valt samen met een steeds grotere sociaal-economische ongelijkheid in de samenleving. Werken aan jezelf, het leren maximaliseren van je eigen menselijk kapitaal werd steeds meer gezien als een vereiste voor professioneel en persoonlijk succes en cruciaal voor wie zijn hoofd boven water wilde houden. 'Het komt voort uit angst. En die angst wordt veroorzaakt door de neoliberale marktgedreven economie waarin we onszelf zien als van elkaar afgesneden individuen die met elkaar moeten concurreren om op hetzelfde niveau van overconsumptie te blijven.'
Niet dat zelfhulp echt helpt. Per slot van rekening heeft de werkloosheid in de VS inmiddels een recordhoogte bereikt en de radicale economische neergang van de afgelopen anderhalf jaar ondermijnt het idee dat werken aan jezelf je financiële positie kan verbeteren. De zelfhulpindustrie worstelt daarmee, maar zal waarschijnlijk simpelweg reageren met een nadruk op andere verhaallijnen. Al dat positieve denken, het 'mind over matter'-idee van bijvoorbeeld The Secret, heeft zijn geloofwaardigheid nu echt verloren en zal het volgens McGee niet redden in deze economische tijd. Ze heeft hier nog geen harde data over, maar verwacht dat de zelfhulpindustrie zich zal richten op het script van de 'troostprijs' van de eenvoud. Deze verhaallijn is niet nieuw, maar zal worden uitgebreid, omdat die beter past in de huidige samenleving. 'Het is als verschillende snaren van een instrument. Als de ene snaar niet resoneert neem je een andere.'
Lukt het niet om rijk en succesvol te worden, dan moet je misschien maar gelukkig worden van soberheid en een simpel leven. Mensen worden gedwongen tot karigheid en dus kun je beter een positieve draai geven aan het gebrek. 'Ondertussen horen we de verhalen van mensen die zichzelf en hun familie om het leven brengen, omdat ze hun baan of hun huis verliezen. Wat aantoont dat karigheid natuurlijk niet per definitie goed is.'
Het lijkt erop dat de zelfhulpindustrie vrijwel altijd de sociaal-maatschappelijke status-quo legitimeert, omdat ze zich richt op het verbeteren van het zelf en daardoor iedere vorm van politieke organisatie of verbondenheid met andere mensen blokkeert. 'Het maakt jouw probleem jouw eigen probleem en daardoor isoleert het mensen.'
Neem de verschillende druk bezochte twaalfstappen-groepen van de AA. Er zijn nu zelfs groepen voor 'Debtors Anonymous', mensen in problematische schuldsituaties. 'Daar zou ik een boek over willen schrijven!' roept McGee lachend uit. Doordat de problemen van deze 'verslaafden' worden gedefinieerd als een ziekte kan er niet over worden gesproken dat de lonen ten opzichte van de levenskosten van Amerikanen al jaren alleen maar dalen, dat mensen zijn aangespoord om talloze aankopen te doen met hun creditcard of uitzichtloze leningen of hypotheken aan te gaan. Door de medische definitie van de koopverslaving blijft de sociaal-maatschappelijke context volledig buiten beeld.
Volgens McGee is de zelfhulpindustrie niet het product van narcistische, door zichzelf geobsedeerde Amerikanen, zoals door anderen wel is beweerd, maar een symptoom van de sociale problemen van Amerikanen waarvoor geen enkele politieke of economische oplossing is gevonden. Politieke activisten zouden zelfhulp moeten zien als een signaal van onvrede. En daarop inspelen. 'Uiteindelijk zijn de feministische beweging, vakbonden, of de civil rights-beweging ook allemaal ontstaan uit groepen mensen die klagen, die met elkaar praten over hun problemen. Dat is beter dan een zelfhulpboek lezen en in je "dankbaarheiddagboek" schrijven hoe blij je bent dat je je baan bent verloren.'
Helaas ziet McGee nog maar weinig organisaties op deze manier ontstaan. Toch denkt ze dat het eraan komt. Ze zag het even in de internetorganisatie tijdens de politieke campagne voor Obama of via bewegingen als movement.org: 'Toen zag je een plek waar de verbondenheid via internet een bepaalde sociale cohesie genereerde. Al snel werd het daarna weer te massaal en daardoor verwatert het.' Ze ziet het ook in de manier waarop milieuorganisaties zich via internet organiseren, meestal gericht op een heel specifiek probleem in een bepaalde buurt.
In haar boek Selfhelp, Inc concludeert McGee dat angstige lezers van zelfhulpliteratuur moeten stoppen met nutteloze pogingen tot individuele zelfverbetering en zich in plaats daarvan moeten richten op het verbeteren van de sociaal-economische omgeving die heeft geleid tot de afzetmarkt voor deze literatuur. Maar, waarschuwt ze: 'Dit kan niet gebeuren door individuen die in isolement handelen. We hebben nieuwe modellen nodig voor het zelf en nieuwe sociale bewegingen.' Voor de aanzet naar deze nieuwe sociale bewegingen kan een nauwgezette studie van zelfhulpliteratuur activisten talloze inzichten geven in de problemen en onvrede van bepaalde groepen mensen, aldus McGee.
Voor een nieuwe visie op het zelf vindt McGee inspiratie in het beeld van de moeder, niet in de ouderwetse, sentimentele zin maar in meer metaforische zin. 'Ik wil dit niet biologisch maken, alsof alleen moeders dit kunnen begrijpen. Maar mijn idee van welzijn hangt voor een groot deel samen met het welzijn van mijn kind. Als het niet goed gaat met mijn kind, gaat het niet goed met mij.'
In de zelfhulpliteratuur komt het wel een enkele keer op, maar zorg voor het individuele, geïsoleerde zelf is toch vrijwel altijd de focus. Het idee van zorg voor anderen blijft grotendeels buiten beeld. McGee suggereert een model van het zelf als onderdeel van een stelsel van relaties waarin het bijdragen aan het welzijn van anderen gezien wordt als noodzakelijk voor het eigen welzijn. 'Dit is natuurlijk niet nieuw. Eerlijk gezegd komt het natuurlijk rechtstreeks uit het christendom: de zorg voor je naaste. Maar het is totaal verloren geraakt in onze cultuur.'
In de zelfhulpliteratuur voor vrouwen in het bijzonder is door middel van het begrip co-dependency in de jaren tachtig het idee ontstaan dat zorg voor jezelf altijd belangrijker is dan zorg voor anderen. In boeken als Women Who Love too Much van Robin Norwood werd vrouwen verteld hoe ze moesten stoppen met geven als ze niets terugkregen. Arlie Hochschild, de vooraanstaande sociologe en schrijfster van The Second Shift, noemde dit de 'balance sheet', de intrede van economische calculaties in het emotionele leven. Het was tot op zekere hoogte begrijpelijk, want de grens tussen de publieke en de private sfeer vervaagde. Vrouwen gingen massaal uit werken, maar kwamen na hun werk thuis voor de 'tweede shift': hun zorgtaken. Ze namen de concepten van de werkvloer mee naar huis. Maar daarmee werd gelegitimeerd dat je vooral voor jezelf moet zorgen, terwijl de wereld juist zo smacht naar zorg.
McGee vertelt dat ze op de televisie een interview zag van Oprah met een aantal Deense vrouwen. Het was een special over de gelukkigste landen ter wereld en Denemarken stond boven aan de lijst, en Amerika veel lager. De Deense vrouwen somden verschillende sociale voorzieningen op, maar gaven toe dat daar tegenover wel een relatief hoog belastingniveau stond. Oprah wist niet goed hoe te reageren en stamelde: 'Maar dat lijkt wel socialisme...' In de VS misschien wel het vieste woord dat er bestaat. De Deense vrouwen haalden hun schouders op: 'Ach Oprah, we weten niet of dat socialisme is. Wij zien het eigenlijk gewoon als beschaving.'
Misschien schat McGee de situatie in een aantal Europese landen een tikkeltje te rooskleurig in, maar haar punt is duidelijk: 'Het zorgtekort is het grote gebrek van de Amerikaanse samenleving.'
De blog van McGee: www.selfhelpinc.com
Living in the moment
Brigitte Kaandorp had ooit een hilarische act over hoe vermoeiend alles eigenlijk was in het leven. Eerst verzuchtte ze wat een gedoe het eigenlijk was om helemaal naar het theater te komen. Het zou toch fijn zijn als je met je handen zou klappen en zoef, in een keer zou je bij het theater zijn. Of nog makkelijker: je zou de garderobe ook overslaan. Een keer klappen en zoef, je zou in je stoel zitten. Of wacht even: als je gewoon zou klappen en hopla, in een keer zou je alweer thuis zijn en zou je de hele show al hebben gezien. Zo gaat ze maar door en langzaam werkt ze toe naar de onvermijdelijke climax: wat helemáááááááál makkelijk zou zijn is als je gewoon een keer zou klappen en knip, je bent dood. Je hele leven is voorbij.
In haar act laat Kaandorp zien hoe we vaak bezig zijn met de toekomst. We zien tegen van alles op en anticiperen op de situatie later. “Als ik nou maar eenmaal wat meer geld verdien, dan ga ik mijn huis opknappen en nieuwe meubels kopen. Dan houd ik alles echt netjes en ga ik ook meer mensen uitnodigen en een heel leuk leven hebben. Dan, ja dan word ik echt gelukkig.” Of : “Als het eindelijk eens wat minder druk is op mijn werk, dan ga ik echt stoppen met roken. En daarbij heel veel sporten, zodat ik er niet dik van word. En dan kook ik alle recepten uit dat mooie kookboek dat hier nu al meer dan een jaar onaangeroerd ligt. Ja, dan word ik echt gelukkig.”
Veel zelfhulpboeken geven gerichte adviezen voor een betere toekomst die allemaal eenzelfde soort goede voornemens inhouden. Maar natuurlijk volgen we die adviezen, of ze nou van onze vrienden, onze zelfhulpgoeroe’s of onszelf komen, meestal niet op. Goede voornemens zijn in de regel in februari al verwaterd en het lentedieet is in de zomer alweer aan de wilgen gehangen. En zo verandert er dus weinig. Wat vaak niet erg is, maar wel jammer als je nog steeds graag gelukkiger zou willen worden.
In veel zelfhulp van de laatste jaren, vooral die van oosterse soort, wordt gehamerd op het oefenen van “in het moment leven” als de weg naar geluk. Niet in het verleden, niet in de toekomst, maar in het hier en nu moeten we leven. Verschillende vormen van hier in New York extreem populaire yoga richten zich op het bewustzijn van het lichaam en de geest en op “presence”, de aanwezigheid. De laatste jaren is mindfulness, een van oorsprong boeddhistisch begrip dat zich eveneens richt op presence, enorm populair als methode voor stresshantering en zelfs als behandeling voor depressie en angstigheid. In de kern komt het erop neer dat je probeert minder met je hoofd problemen op te lossen en je meer bewust probeert te zijn van hoe dingen aanvoelen. Zo kun je bijvoorbeeld mindful eten door bij elke hap stil te staan bij de smaak, de vorm en de textuur van hetgeen je in je mond stopt. Je bent dan bewust aan het eten in plaats van dat je een bord pasta wegwerkt terwijl je tegelijkertijd in gedachten bezig bent met het boodschappenlijstje voor morgen. Je hoeft je gedachten niet stop te zetten; dat kan immers niet. Er zijn altijd gedachten. Maar je moet je bewust zijn van je gedachten en ze voorbij laten zweven zonder je eraan vast te houden. Het zijn “maar” gedachten. Je kunt er afstand van nemen. Depressie kenmerkt zich vaak onder andere door “malen”, nutteloos gepieker over van alles en nog wat en daarna weer gepieker over dat nutteloze gepieker etc etc. Mindfulness kan dat doorbreken. Verschillende onderzoeken laten positieve resulaten zien: mensen worden blijkbaar echt gelukkiger van mindfulness.
Sporten is een van de manieren om deze aanwezigheid in het hier en nu te bereiken. Tijdens mijn kickboxles moet ik me bijvoorbeeld enorm inspannen om alle kicks en punches op de juiste beat van de muziek uit te voeren en dat biedt maar weinig ruimte voor denken aan boodschappenlijstjes, dieetvoornemens of de zin van het leven. Nog moeilijker maar misschien wel nog leerzamer is meditatie, omdat je daar niet wordt afgeleid door de adrenaline en het bijhouden van een choregrafie, maar je juist moet proberen om aanwezig te zijn zonder die afleiding. De maalstroom van gedachten komt dan eerder op gang, maar je leert om die te beschouwen in plaats van erdoor te worden meegesleurd.
Persoonlijk ben ik er nog helemaal niet goed in, in mindfulness. (dit stukje schrijven is bijvoorbeeld helemaal geen goede oefening in mindfulness!) Een vriendin nam me mee naar een yogi uit India die haar yogasessies hoofdzakelijk heeft gebaseerd op deze presence. De klas zat bomvol: ze was extreem populair hier aan de Upper East Side. Tijdens de les probeerde ik mijn gedachten voorbij te zien gaan, maar ik merkte hoe moeilijk dat is. Hoe gehecht ik ben aan mijn gedachten. Wat blijft er nog over als mijn gedachten even weg zijn? Een soort dier dat zintuigen gebruikt voor waarnemingen en primair reageert op comfort of dreiging. Voor mijn mede yogaleerlingen is dat dier met die zintuigen overigens met name gericht op comfort. “Wees je bewust van de warmte om je heen. Van de aangename geur.” Ja, makkelijk praten als je voor de zoveelste keer in de spa ligt voor een massage. Maar voor iedereen geldt natuurlijk dat het gevoel van de zon die schijnt op je blote armen prettig kan zijn en dat we daar maar weinig bij stilstaan. Dat we graag onderdeel zijn van een groter geheel, maar dat we soms opgesloten zijn in ons eigen hoofd. Ik heb begrepen dat geluksgevoelens in de hersens heel ergens anders worden geregeld dan analyse en diep nadenken. Als we ongelukkig zijn, is onze eerste reactie: nadenken, probleem oplossen! Maar gelukkig worden we daar niet van. We worden niet gelukkig, omdat we hebben bedacht dat we toch eigenlijk wel "gelukkig zouden moeten zijn met wat we hebben". Of van: "die arme kinderen en vrouwen in Congo hebben het zoveel miljoen keer erger dan wij." Zo werkt het niet. Gelukkig zijn is eerder een beetje dommig, iets dierlijks. Domweg gelukkig in de Dapperstraat. Het overkomt je zomaar op een moment, je loopt er zomaar tegenaan. En om die kans te vergroten, moet je jezelf dus in een soort dommige staat brengen. Ok, een mindful state, dat klinkt iets belangrijker.
A human being is a part of a whole..but he experiences himself, his thoughts and feelings as something separated from the rest. This delusion is a kind of prison for us, restricting us to our personal desires and to affection for a few persons nearest to us. Our task must be to free ourselves from those prisons by widening our circle of compassion to embrace all living creatures and the whole of nature in its beauty
Is hier een yogi aan het woord? Nee, dit waren de woorden van genie Albert Einstein. Waarschijnlijk helpt mindfulness ons om die connectie te maken met de wereld om ons heen, om ons onderdeel te voelen van een groter geheel. Veel mensen hoeven hier misschien niet voor te oefenen, die leven vanzelf al in het moment. Maar mensen zoals ik, die gevoelig zijn voor piekeren, kunnen leren van mindfulness en er misschien zelfs wel gelukkiger van worden. Voor veel neurotische New Yorkers is de mindfulness van yoga een oase van presence in een hectische wereld van planning, status en stress.
Zo wordt de reis naar het theater voor de show van Brigitte Kaandorp misschien zelfs wel leuk als je opeens ziet dat de zon net onder is gegaan en de lucht mooi roze is. Misschien zie je wel een heel liefs schaap. Of een koe. Of misschien staat in de garderobe wel een heel aandoenlijk oud vrouwtje dat je spontaan kunt aanbieden te helpen met haar jas. En als het helemaal meezit, geniet je van de show van Brigitte Kaandorp en door te lachen om haar acts ben je heel even los van je gedachten en verbonden met de wereld om je heen: helemaal "in the moment".
In haar act laat Kaandorp zien hoe we vaak bezig zijn met de toekomst. We zien tegen van alles op en anticiperen op de situatie later. “Als ik nou maar eenmaal wat meer geld verdien, dan ga ik mijn huis opknappen en nieuwe meubels kopen. Dan houd ik alles echt netjes en ga ik ook meer mensen uitnodigen en een heel leuk leven hebben. Dan, ja dan word ik echt gelukkig.” Of : “Als het eindelijk eens wat minder druk is op mijn werk, dan ga ik echt stoppen met roken. En daarbij heel veel sporten, zodat ik er niet dik van word. En dan kook ik alle recepten uit dat mooie kookboek dat hier nu al meer dan een jaar onaangeroerd ligt. Ja, dan word ik echt gelukkig.”
Veel zelfhulpboeken geven gerichte adviezen voor een betere toekomst die allemaal eenzelfde soort goede voornemens inhouden. Maar natuurlijk volgen we die adviezen, of ze nou van onze vrienden, onze zelfhulpgoeroe’s of onszelf komen, meestal niet op. Goede voornemens zijn in de regel in februari al verwaterd en het lentedieet is in de zomer alweer aan de wilgen gehangen. En zo verandert er dus weinig. Wat vaak niet erg is, maar wel jammer als je nog steeds graag gelukkiger zou willen worden.
In veel zelfhulp van de laatste jaren, vooral die van oosterse soort, wordt gehamerd op het oefenen van “in het moment leven” als de weg naar geluk. Niet in het verleden, niet in de toekomst, maar in het hier en nu moeten we leven. Verschillende vormen van hier in New York extreem populaire yoga richten zich op het bewustzijn van het lichaam en de geest en op “presence”, de aanwezigheid. De laatste jaren is mindfulness, een van oorsprong boeddhistisch begrip dat zich eveneens richt op presence, enorm populair als methode voor stresshantering en zelfs als behandeling voor depressie en angstigheid. In de kern komt het erop neer dat je probeert minder met je hoofd problemen op te lossen en je meer bewust probeert te zijn van hoe dingen aanvoelen. Zo kun je bijvoorbeeld mindful eten door bij elke hap stil te staan bij de smaak, de vorm en de textuur van hetgeen je in je mond stopt. Je bent dan bewust aan het eten in plaats van dat je een bord pasta wegwerkt terwijl je tegelijkertijd in gedachten bezig bent met het boodschappenlijstje voor morgen. Je hoeft je gedachten niet stop te zetten; dat kan immers niet. Er zijn altijd gedachten. Maar je moet je bewust zijn van je gedachten en ze voorbij laten zweven zonder je eraan vast te houden. Het zijn “maar” gedachten. Je kunt er afstand van nemen. Depressie kenmerkt zich vaak onder andere door “malen”, nutteloos gepieker over van alles en nog wat en daarna weer gepieker over dat nutteloze gepieker etc etc. Mindfulness kan dat doorbreken. Verschillende onderzoeken laten positieve resulaten zien: mensen worden blijkbaar echt gelukkiger van mindfulness.
Sporten is een van de manieren om deze aanwezigheid in het hier en nu te bereiken. Tijdens mijn kickboxles moet ik me bijvoorbeeld enorm inspannen om alle kicks en punches op de juiste beat van de muziek uit te voeren en dat biedt maar weinig ruimte voor denken aan boodschappenlijstjes, dieetvoornemens of de zin van het leven. Nog moeilijker maar misschien wel nog leerzamer is meditatie, omdat je daar niet wordt afgeleid door de adrenaline en het bijhouden van een choregrafie, maar je juist moet proberen om aanwezig te zijn zonder die afleiding. De maalstroom van gedachten komt dan eerder op gang, maar je leert om die te beschouwen in plaats van erdoor te worden meegesleurd.
Persoonlijk ben ik er nog helemaal niet goed in, in mindfulness. (dit stukje schrijven is bijvoorbeeld helemaal geen goede oefening in mindfulness!) Een vriendin nam me mee naar een yogi uit India die haar yogasessies hoofdzakelijk heeft gebaseerd op deze presence. De klas zat bomvol: ze was extreem populair hier aan de Upper East Side. Tijdens de les probeerde ik mijn gedachten voorbij te zien gaan, maar ik merkte hoe moeilijk dat is. Hoe gehecht ik ben aan mijn gedachten. Wat blijft er nog over als mijn gedachten even weg zijn? Een soort dier dat zintuigen gebruikt voor waarnemingen en primair reageert op comfort of dreiging. Voor mijn mede yogaleerlingen is dat dier met die zintuigen overigens met name gericht op comfort. “Wees je bewust van de warmte om je heen. Van de aangename geur.” Ja, makkelijk praten als je voor de zoveelste keer in de spa ligt voor een massage. Maar voor iedereen geldt natuurlijk dat het gevoel van de zon die schijnt op je blote armen prettig kan zijn en dat we daar maar weinig bij stilstaan. Dat we graag onderdeel zijn van een groter geheel, maar dat we soms opgesloten zijn in ons eigen hoofd. Ik heb begrepen dat geluksgevoelens in de hersens heel ergens anders worden geregeld dan analyse en diep nadenken. Als we ongelukkig zijn, is onze eerste reactie: nadenken, probleem oplossen! Maar gelukkig worden we daar niet van. We worden niet gelukkig, omdat we hebben bedacht dat we toch eigenlijk wel "gelukkig zouden moeten zijn met wat we hebben". Of van: "die arme kinderen en vrouwen in Congo hebben het zoveel miljoen keer erger dan wij." Zo werkt het niet. Gelukkig zijn is eerder een beetje dommig, iets dierlijks. Domweg gelukkig in de Dapperstraat. Het overkomt je zomaar op een moment, je loopt er zomaar tegenaan. En om die kans te vergroten, moet je jezelf dus in een soort dommige staat brengen. Ok, een mindful state, dat klinkt iets belangrijker.
A human being is a part of a whole..but he experiences himself, his thoughts and feelings as something separated from the rest. This delusion is a kind of prison for us, restricting us to our personal desires and to affection for a few persons nearest to us. Our task must be to free ourselves from those prisons by widening our circle of compassion to embrace all living creatures and the whole of nature in its beauty
Is hier een yogi aan het woord? Nee, dit waren de woorden van genie Albert Einstein. Waarschijnlijk helpt mindfulness ons om die connectie te maken met de wereld om ons heen, om ons onderdeel te voelen van een groter geheel. Veel mensen hoeven hier misschien niet voor te oefenen, die leven vanzelf al in het moment. Maar mensen zoals ik, die gevoelig zijn voor piekeren, kunnen leren van mindfulness en er misschien zelfs wel gelukkiger van worden. Voor veel neurotische New Yorkers is de mindfulness van yoga een oase van presence in een hectische wereld van planning, status en stress.
Zo wordt de reis naar het theater voor de show van Brigitte Kaandorp misschien zelfs wel leuk als je opeens ziet dat de zon net onder is gegaan en de lucht mooi roze is. Misschien zie je wel een heel liefs schaap. Of een koe. Of misschien staat in de garderobe wel een heel aandoenlijk oud vrouwtje dat je spontaan kunt aanbieden te helpen met haar jas. En als het helemaal meezit, geniet je van de show van Brigitte Kaandorp en door te lachen om haar acts ben je heel even los van je gedachten en verbonden met de wereld om je heen: helemaal "in the moment".
donderdag 12 maart 2009
Een jaar lang leven volgens OPRAH
Verschenen in maartnummer Opzij
Miljoenen vrouwen volgen Oprah Winfrey blind. De Amerikaanse Robyn Okrant vroeg zich af waarom en ging een extreme uitdaging aan. Een jaar lang volgde ze alle adviezen van ‘s werelds meest geliefde lifestylegoeroe op. Aan Sanne Bloemink vertelt ze of haar leven daar echt beter van werd.
Alles wat Oprah Winfrey aanraakt, wordt goud. Als Oprah in haar show zegt dat ze heeft genoten van een boek, schiet het in een mum van tijd naar de top van de bestsellerlijsten. Films die zij aanprijst trekken een veel groter publiek. De eerste zwarte vrouw die het tot miljardair schopte, werd de afgelopen vijf jaar door Time elk jaar verkozen tot een van de meest invloedrijke mensen van het jaar. Barack Obama noemde haar zelfs de meest invloedrijke vrouw van de Verenigde Staten. Dat weet hij inmiddels uit eigen ervaring, nu hij mede door Oprah’s support won. Haar steun leverde hem meer dan 1 miljoen stemmen op, vooral in de belangrijke swing states, aldus een economische analyse van de Universiteit van Maryland.
Robyn Okrant vroeg zich af wat Oprah’s geheim is. Waarom laten zoveel vrouwen (want haar volgelingen zijn vooral vrouwen) zich leiden door Oprah? Van het stylen van je huis tot het volgen van een dieet. Van het juiste spirituele pad tot het kiezen van een boek. Oprah heeft overal een antwoord op en talloze vrouwen over de hele wereld volgen haar blind. In 2008 besloot Robyn een extreme uitdaging aan te gaan: ze werd de meest fanatieke Oprah-volgeling ooit. Een jaar lang volgde ze alle adviezen van Amerika’s meest geliefde lifestyle-goeroe en hield ze een blog bij over haar bevindingen. (www.livingoprah.com) Zo begon ze elke dag met een kalmerende ademhalingstechniek, probeerde ze bewust te genieten van elke maaltijd en riep ze bij het thuiskomen een geluksgevoel bij zichzelf op. Volgens Oprah raakt je leven hierdoor meer in balans. Ze kocht figuurcorrigerende panty’s, omdat Oprah daarbij zweert. Ze bakte taarten, omdat Oprah zei dat je dan zó trots op jezelf zou zijn. In elke show, in elke editie van O-magazine en op Oprah’s website staan talloze instructies voor hoe je volgens Oprah your best life kan leiden. Robyn’s leven werd een jaar lang door Oprah bepaald.
Tijdens het kijken naar een show waarin Oprah iedereen aanraadde om een Kindle te kopen (een nieuw gadget waarop je elektronisch boeken kunt downloaden), kreeg Robyn een telefoontje. Een medewerker van de show wilde haar een cadeautje van Oprah brengen: het bleek een Kindle te zijn. Vergezeld van een door Oprah zelf ondertekend, handgeschreven briefje: “Veel plezier ermee, Robyn. Ik wilde je dit keer wat geld besparen. Bedankt voor het kijken naar de show. Oprah Winfrey”. Maar Robyn kon het niet accepteren. “Het zou de integriteit van mijn project in gevaar brengen als ik cadeautjes van Oprah zou aannemen.” Dit veroorzaakte een diepe controverse op Robyn’s blog. Oprahfans waren ontsteld hoe ze het in haar hoofd kon halen om een kado van Oprah terug te sturen. Daardoor realiseerde Robyn zich des te meer hoe diepgeworteld het Oprah-gevoel is. Hoe al die vrouwen ervan dromen dat er ooit op hun deur wordt geklopt en het de personal trainer of de kok van Oprah blijkt te zijn. “Plotseling zag ik heel duidelijk dat het niet alleen Oprah is. Het kán niet alleen Oprah zijn. Wij hebben zelf Oprah gecreëerd.”
Robyn was al langere tijd geïnteresseerd in de zelfhulpindustrie en deed er uitgebreid onderzoek naar. Daarbij merkt ze dat er vrijwel altijd wel ergens een verband kon worden gelegd tussen het zelfhulpaanbod en Oprah. In haar eigen leven viel het haar op hoeveel van haar vriendinnen praatten over Oprahs show, zelfs als ze niet altijd keken. In de regel bleken de meeste vrouwen er niet bepaald blij van te worden. “Zóveel vrouwen vergelijken zich met Oprah om vervolgens tot de conclusie te komen dat ze nooit aan haar standaard zullen voldoen”, verzucht Robyn. Het waren vrijwel altijd verhalen over hoe vrouwen hadden geprobeerd Oprah’s advies op te volgen, maar niet genoeg tijd hadden. Of niet genoeg geld om een door Oprah aangeraden wonderproduct te kopen. Hun relatie was niet gezond, hun gewicht niet op orde en hun huis geen reflectie van hun prachtige zelf. Dat stimuleren van een gevoel van tekortschieten is volgens Robyn een gevolg van Oprahs shows, maar ook een onderdeel van Oprahs methode. “Gasten worden vaak geïntroduceerd als enorme losers. Hun financiën zijn een chaos, hun relatie is verziekt of hun huis is een rotzooi. Eerst wordt deze gasten een diepe schaamte aangepraat. Ze worden afgebroken om vervolgens te beginnen aan de opbouw volgens Oprahs idee.”
Robyn begon zich af te vragen of al die adviezen eigenlijk wel werken in de praktijk. Had iemand ze wel eens getest? “Natuurlijk zegt Oprah niet dat je ál haar adviezen moet opvolgen maar door dat wel te doen, hoopte ik dat mensen misschien zouden gaan nadenken over hoe vaak ze geen leiders zijn van hun eigen leven, maar anderen het stuur laten overnemen. Hoe vaak volgen we klakkeloos een of ander advies over hoe we ons huis moeten inrichten, ons kapsel moeten stylen of onze relaties moeten beleven?” Zo begon het idee voor het project Living Oprah.
Het was beangstigend hoe makkelijk het was om iemand anders de leiding te geven over háár eigen leven. “Als ik een etentje had met vrienden, hoefde ik niet zelf te bedenken wat ik zou maken of hoe ik de tafel zou dekken. Ik volgde gewoon Oprah’s advies op. En als het niet goed zou zijn, dan was het niet mijn schuld, maar die van Oprah.” Robyn was teleurgesteld dat iemand als zij, een in haar eigen ogen zelfstandig denkende vrouw, probleemloos zoveel verantwoordelijkheid uit handen kon geven. Op een bepaalde manier is het soms heel prettig om zelf geen beslissingen te hoeven nemen. Een “comfortabel, maar tegelijk een soort verdoofd, apathisch gevoel.” De angst van vrouwen om werkelijk de leiding te nemen over hun eigen leven is volgens Robyn een van de redenen waarom Oprah zo succesvol is. Oprah wijst vrouwen de weg naar het geluk. Daarvoor is het echter wel van belang dat Oprah’s kijkers eerst goed begrijpen dat ze niet voldoen, dat er iets mist, dat ze tekort schieten. Oprah belooft je uit de modder te trekken, maar eerst duwt ze je erin.
Zo merkte Robyn dat ze zich in de loop van het jaar steeds onzekerder ging voelen. "Ik raakte bijvoorbeeld echt een beetje geobsedeerd met mijn uiterlijk", vertelt ze. Overal hing ze spiegels op om zichzelf in te bekijken. Haar partner keek het met lede ogen aan en hoopte maar dat het allemaal voorbij zou gaan na het einde van het project. "Ik was eigenlijk nooit zo erg bezig met kleding, maar plotseling bekeek ik mezelf met een andere blik. Er was altijd wel iets dat niet Oprah-appropiate was: een kledingstuk, zoals een kort rokje, dat je boven een bepaalde leeftijd niet meer aan mag. Of een slobbertrui die niet vrouwelijk genoeg is.” Op dezelfde manier werd haar huis een bron van onzekerheid. Het werd een plek waar een ander een kritisch oordeel over zou kunnen vellen; een plek waar niet de juiste stijlregels werden opgevolgd.
Soms waren Oprah’s adviezen tegenstrijdig. Zo moest Robyn een week besteden aan het uitmesten van haar kledingkast en alles weggooien dat ze langer dan een jaar niet had gedragen. De week daarop was de ‘10 items every woman should have in her closet’-show en uiteraard waren er een aantal kledingstukken bij die ze de week daarvoor net had weggegooid. Maar er waren ook tegenstrijdigheden op een dieper niveau. Die hadden meestal te maken met de kloof tussen Oprah’s spirituele advies en haar consumentenadvies. Zo was er bijvoorbeeld de dieetweek die werd gesponsord door MacDonald’s. “Hoe kan Oprah dit in haar hoofd verenigen?” vraagt Robyn zich af.
Deze dubbelheid is niet de enige kritiek die Robyn heeft op Oprah. Zo heeft ze veel moeite met de zelfhulpmethode van ‘The Secret’ die Oprah overal aanprijst. In deze film en bijbehorende cursus wordt op een quasi-wetenschappelijke manier ‘bewezen’ dat alles wat we meemaken in ons leven, positief én negatief, door onszelf wordt aangetrokken: de zogenoemde ‘wet van de aantrekkingskracht’. Een extreme vorm van positief denken wordt gepropageerd: als je maar lang genoeg denkt aan wat je wil bereiken, dan bereik je dat ook. Thoughts become things is de slogan. Oprah gelooft hier heilig in en voor haar heeft het dan ook allemaal goed uitgepakt. Zo dacht ze heel lang en vaak aan de The Color Purple, nog vóórdat ze werd gevraagd voor een rol in deze film, zo vertelde ze verschillende interviewers. Ze is ervan overtuigd dat ze deze film en het de daaropvolgende succes op die manier zelf in haar leven heeft getrokken.
Prima dat het heeft gewerkt voor Oprah, maar Robyn vraagt zich af of Oprah deze wet van de aantrekkingskracht zo kritiekloos moet aanprijzen bij haar publiek. Robyn lijdt aan een ernstige vorm van scoliose die chronische pijn veroorzaakt en waarvoor ze regelmatig naar de dokter moet. “Als ik Oprah moet geloven, dan heb ik deze ziekte en deze pijn dus naar mezelf toegetrokken?” Toen de acteur Tom Cruise bij Oprah was, bleef ze maar roepen dat zijn succes zo welverdiend was, want hij had zo hard gewerkt en zo positief gedacht. “Maar er zijn ontzettend veel Amerikanen die heel hard werken en heel veel positieve gedachten hebben, maar die toch maar amper het hoofd boven water kunnen houden en soms zelfs in pure armoede leven. Het is niet eerlijk om ervan uit te gaan dat deze mensen hun misère aan zichzelf te danken hebben.” De meningen onder haar bloglezers zijn verdeeld. De diehard-fans vinden dat Oprah gewoon entertainment maakt en dus mag aanprijzen wat ze wil. Maar Robyn is het niet met ze eens: “Oprah’s kenmerkende holistische benadering en de slogan Live your best life pretenderen zelf meer te zijn dan slechts entertainment. Bovendien vind ik dat juist die gigantische invloed op zóveel vrouwen een zekere maatschappelijke verantwoordelijkheid met zich meebrengt.”
Het was voor Robyn loodzwaar om alle adviezen van Oprah op te volgen. Veertig tot zeventig uur per week besteedde ze aan haar project. “Nu het jaar voorbij is, is het indelen van mijn eigen tijd datgene wat ik het meeste waardeer”. Ze denkt dat Oprah ergens het contact met de werkelijke wereld kwijt is. “Vrouwen hebben helemaal geen tijd en geen geld om al die adviezen op te volgen. Oprah realiseert zich niet dat gewone vrouwen geen huishoudster, personal trainer en privé-kok tot hun beschikking hebben.” Toch blijven de Oprah-fans denken dat het aan hún ligt dat ze nooit de Oprah-standaard bereiken.
Robyn is ervan overtuigd dat het een typisch vrouwending is: die onzekerheid, dat ‘erbij’ willen horen, onderdeel van een groep willen zijn. Zelfs als je fysiek geen contact hebt met andere fans van Oprah, hoor je als fan toch bij een bepaalde groep. “Als Oprah zegt dat je een cupcake (een soort muffin, red.) moet kopen bij een bepaalde winkel, dan weet je dat diezelfde dag een heleboel vrouwen op pad gaan om die cupcake te kopen.” Dat geeft een gevoel van saamhorigheid. Toch is het fenomeen Oprah niet alleen door dat groepsgevoel te verklaren. “Dat verlangen om erbij te horen wordt in de Amerikaanse maatschappij door reclamemakers, maar ook door Oprah én haar sponsors bewust aangewakkerd en gebruikt om vrouwen te stimuleren allerlei producten te kopen.” Vrouwen hebben hier volgens haar ook een eigen verantwoordelijkheid: “Ze laten dit te vaak en te makkelijk gebeuren.”
Ook Robyn zal een graantje meepikken van Oprah’s magie. Ze is een boek aan het schrijven over ‘Living Oprah’ en heeft inmiddels een uitgever gevonden. Omdat het gaat over Oprah, zal ze op een bepaalde manier zelf onderdeel van de Oprah-machinerie worden. Aan de ene kant is haar droom uitgekomen, maar aan de andere kant voelt het raar. “Ja, ik ben me ervan bewust dat ik dan ga profiteren van de naam Oprah; in feite juist een onderdeel van mijn kritiek. Ik heb erover gedacht of het niet beter zou zijn om de uitgever af te wijzen en geen boek te schrijven. Maar dat kan ik toch niet, nee zeggen tegen zo’ n gouden kans.”
Als Oprah haar dan ook nog eens zou uitnodigen in haar show, dan zou Robyn vrijwel gegarandeerd een bestseller in handen hebben. Oprahs medewerkers hebben via verschillende mediakanalen gereageerd op haar project. De reacties komen kort samengevat neer op: “Robyn heeft de toewijding aan het merk Oprah naar een hoger niveau gebracht. In feite doen ze dus alsof ik gewoon een megafan ben die helemaal weg is van Oprah”, lacht Robyn. Een slimme tactiek om Robyns kritiek en de aandacht ervoor te bagatelliseren. Het is immers zeer waarschijnlijk dat ze wel degelijk op de hoogte zijn van de kritiek die Robyn via Living Oprah heeft geuit. Er is al flink wat publiciteit geweest rond haar project, met name in de regio Chicago, waar Robyn woont en waar ook Oprahs show wordt opgenomen. Robyn denkt dat Oprah en haar medewerkers best begrijpen dat ze niet zomaar een fan is. “Ik heb zeer sterk de indruk dat ze wel beter weten.”
Robyn’s blog is nog steeds in de lucht, www.livingoprah.com Haar uitgever is Center Street (Hachette) en haar boek wordt verwacht in januari 2010.
Miljoenen vrouwen volgen Oprah Winfrey blind. De Amerikaanse Robyn Okrant vroeg zich af waarom en ging een extreme uitdaging aan. Een jaar lang volgde ze alle adviezen van ‘s werelds meest geliefde lifestylegoeroe op. Aan Sanne Bloemink vertelt ze of haar leven daar echt beter van werd.
Alles wat Oprah Winfrey aanraakt, wordt goud. Als Oprah in haar show zegt dat ze heeft genoten van een boek, schiet het in een mum van tijd naar de top van de bestsellerlijsten. Films die zij aanprijst trekken een veel groter publiek. De eerste zwarte vrouw die het tot miljardair schopte, werd de afgelopen vijf jaar door Time elk jaar verkozen tot een van de meest invloedrijke mensen van het jaar. Barack Obama noemde haar zelfs de meest invloedrijke vrouw van de Verenigde Staten. Dat weet hij inmiddels uit eigen ervaring, nu hij mede door Oprah’s support won. Haar steun leverde hem meer dan 1 miljoen stemmen op, vooral in de belangrijke swing states, aldus een economische analyse van de Universiteit van Maryland.
Robyn Okrant vroeg zich af wat Oprah’s geheim is. Waarom laten zoveel vrouwen (want haar volgelingen zijn vooral vrouwen) zich leiden door Oprah? Van het stylen van je huis tot het volgen van een dieet. Van het juiste spirituele pad tot het kiezen van een boek. Oprah heeft overal een antwoord op en talloze vrouwen over de hele wereld volgen haar blind. In 2008 besloot Robyn een extreme uitdaging aan te gaan: ze werd de meest fanatieke Oprah-volgeling ooit. Een jaar lang volgde ze alle adviezen van Amerika’s meest geliefde lifestyle-goeroe en hield ze een blog bij over haar bevindingen. (www.livingoprah.com) Zo begon ze elke dag met een kalmerende ademhalingstechniek, probeerde ze bewust te genieten van elke maaltijd en riep ze bij het thuiskomen een geluksgevoel bij zichzelf op. Volgens Oprah raakt je leven hierdoor meer in balans. Ze kocht figuurcorrigerende panty’s, omdat Oprah daarbij zweert. Ze bakte taarten, omdat Oprah zei dat je dan zó trots op jezelf zou zijn. In elke show, in elke editie van O-magazine en op Oprah’s website staan talloze instructies voor hoe je volgens Oprah your best life kan leiden. Robyn’s leven werd een jaar lang door Oprah bepaald.
Tijdens het kijken naar een show waarin Oprah iedereen aanraadde om een Kindle te kopen (een nieuw gadget waarop je elektronisch boeken kunt downloaden), kreeg Robyn een telefoontje. Een medewerker van de show wilde haar een cadeautje van Oprah brengen: het bleek een Kindle te zijn. Vergezeld van een door Oprah zelf ondertekend, handgeschreven briefje: “Veel plezier ermee, Robyn. Ik wilde je dit keer wat geld besparen. Bedankt voor het kijken naar de show. Oprah Winfrey”. Maar Robyn kon het niet accepteren. “Het zou de integriteit van mijn project in gevaar brengen als ik cadeautjes van Oprah zou aannemen.” Dit veroorzaakte een diepe controverse op Robyn’s blog. Oprahfans waren ontsteld hoe ze het in haar hoofd kon halen om een kado van Oprah terug te sturen. Daardoor realiseerde Robyn zich des te meer hoe diepgeworteld het Oprah-gevoel is. Hoe al die vrouwen ervan dromen dat er ooit op hun deur wordt geklopt en het de personal trainer of de kok van Oprah blijkt te zijn. “Plotseling zag ik heel duidelijk dat het niet alleen Oprah is. Het kán niet alleen Oprah zijn. Wij hebben zelf Oprah gecreëerd.”
Robyn was al langere tijd geïnteresseerd in de zelfhulpindustrie en deed er uitgebreid onderzoek naar. Daarbij merkt ze dat er vrijwel altijd wel ergens een verband kon worden gelegd tussen het zelfhulpaanbod en Oprah. In haar eigen leven viel het haar op hoeveel van haar vriendinnen praatten over Oprahs show, zelfs als ze niet altijd keken. In de regel bleken de meeste vrouwen er niet bepaald blij van te worden. “Zóveel vrouwen vergelijken zich met Oprah om vervolgens tot de conclusie te komen dat ze nooit aan haar standaard zullen voldoen”, verzucht Robyn. Het waren vrijwel altijd verhalen over hoe vrouwen hadden geprobeerd Oprah’s advies op te volgen, maar niet genoeg tijd hadden. Of niet genoeg geld om een door Oprah aangeraden wonderproduct te kopen. Hun relatie was niet gezond, hun gewicht niet op orde en hun huis geen reflectie van hun prachtige zelf. Dat stimuleren van een gevoel van tekortschieten is volgens Robyn een gevolg van Oprahs shows, maar ook een onderdeel van Oprahs methode. “Gasten worden vaak geïntroduceerd als enorme losers. Hun financiën zijn een chaos, hun relatie is verziekt of hun huis is een rotzooi. Eerst wordt deze gasten een diepe schaamte aangepraat. Ze worden afgebroken om vervolgens te beginnen aan de opbouw volgens Oprahs idee.”
Robyn begon zich af te vragen of al die adviezen eigenlijk wel werken in de praktijk. Had iemand ze wel eens getest? “Natuurlijk zegt Oprah niet dat je ál haar adviezen moet opvolgen maar door dat wel te doen, hoopte ik dat mensen misschien zouden gaan nadenken over hoe vaak ze geen leiders zijn van hun eigen leven, maar anderen het stuur laten overnemen. Hoe vaak volgen we klakkeloos een of ander advies over hoe we ons huis moeten inrichten, ons kapsel moeten stylen of onze relaties moeten beleven?” Zo begon het idee voor het project Living Oprah.
Het was beangstigend hoe makkelijk het was om iemand anders de leiding te geven over háár eigen leven. “Als ik een etentje had met vrienden, hoefde ik niet zelf te bedenken wat ik zou maken of hoe ik de tafel zou dekken. Ik volgde gewoon Oprah’s advies op. En als het niet goed zou zijn, dan was het niet mijn schuld, maar die van Oprah.” Robyn was teleurgesteld dat iemand als zij, een in haar eigen ogen zelfstandig denkende vrouw, probleemloos zoveel verantwoordelijkheid uit handen kon geven. Op een bepaalde manier is het soms heel prettig om zelf geen beslissingen te hoeven nemen. Een “comfortabel, maar tegelijk een soort verdoofd, apathisch gevoel.” De angst van vrouwen om werkelijk de leiding te nemen over hun eigen leven is volgens Robyn een van de redenen waarom Oprah zo succesvol is. Oprah wijst vrouwen de weg naar het geluk. Daarvoor is het echter wel van belang dat Oprah’s kijkers eerst goed begrijpen dat ze niet voldoen, dat er iets mist, dat ze tekort schieten. Oprah belooft je uit de modder te trekken, maar eerst duwt ze je erin.
Zo merkte Robyn dat ze zich in de loop van het jaar steeds onzekerder ging voelen. "Ik raakte bijvoorbeeld echt een beetje geobsedeerd met mijn uiterlijk", vertelt ze. Overal hing ze spiegels op om zichzelf in te bekijken. Haar partner keek het met lede ogen aan en hoopte maar dat het allemaal voorbij zou gaan na het einde van het project. "Ik was eigenlijk nooit zo erg bezig met kleding, maar plotseling bekeek ik mezelf met een andere blik. Er was altijd wel iets dat niet Oprah-appropiate was: een kledingstuk, zoals een kort rokje, dat je boven een bepaalde leeftijd niet meer aan mag. Of een slobbertrui die niet vrouwelijk genoeg is.” Op dezelfde manier werd haar huis een bron van onzekerheid. Het werd een plek waar een ander een kritisch oordeel over zou kunnen vellen; een plek waar niet de juiste stijlregels werden opgevolgd.
Soms waren Oprah’s adviezen tegenstrijdig. Zo moest Robyn een week besteden aan het uitmesten van haar kledingkast en alles weggooien dat ze langer dan een jaar niet had gedragen. De week daarop was de ‘10 items every woman should have in her closet’-show en uiteraard waren er een aantal kledingstukken bij die ze de week daarvoor net had weggegooid. Maar er waren ook tegenstrijdigheden op een dieper niveau. Die hadden meestal te maken met de kloof tussen Oprah’s spirituele advies en haar consumentenadvies. Zo was er bijvoorbeeld de dieetweek die werd gesponsord door MacDonald’s. “Hoe kan Oprah dit in haar hoofd verenigen?” vraagt Robyn zich af.
Deze dubbelheid is niet de enige kritiek die Robyn heeft op Oprah. Zo heeft ze veel moeite met de zelfhulpmethode van ‘The Secret’ die Oprah overal aanprijst. In deze film en bijbehorende cursus wordt op een quasi-wetenschappelijke manier ‘bewezen’ dat alles wat we meemaken in ons leven, positief én negatief, door onszelf wordt aangetrokken: de zogenoemde ‘wet van de aantrekkingskracht’. Een extreme vorm van positief denken wordt gepropageerd: als je maar lang genoeg denkt aan wat je wil bereiken, dan bereik je dat ook. Thoughts become things is de slogan. Oprah gelooft hier heilig in en voor haar heeft het dan ook allemaal goed uitgepakt. Zo dacht ze heel lang en vaak aan de The Color Purple, nog vóórdat ze werd gevraagd voor een rol in deze film, zo vertelde ze verschillende interviewers. Ze is ervan overtuigd dat ze deze film en het de daaropvolgende succes op die manier zelf in haar leven heeft getrokken.
Prima dat het heeft gewerkt voor Oprah, maar Robyn vraagt zich af of Oprah deze wet van de aantrekkingskracht zo kritiekloos moet aanprijzen bij haar publiek. Robyn lijdt aan een ernstige vorm van scoliose die chronische pijn veroorzaakt en waarvoor ze regelmatig naar de dokter moet. “Als ik Oprah moet geloven, dan heb ik deze ziekte en deze pijn dus naar mezelf toegetrokken?” Toen de acteur Tom Cruise bij Oprah was, bleef ze maar roepen dat zijn succes zo welverdiend was, want hij had zo hard gewerkt en zo positief gedacht. “Maar er zijn ontzettend veel Amerikanen die heel hard werken en heel veel positieve gedachten hebben, maar die toch maar amper het hoofd boven water kunnen houden en soms zelfs in pure armoede leven. Het is niet eerlijk om ervan uit te gaan dat deze mensen hun misère aan zichzelf te danken hebben.” De meningen onder haar bloglezers zijn verdeeld. De diehard-fans vinden dat Oprah gewoon entertainment maakt en dus mag aanprijzen wat ze wil. Maar Robyn is het niet met ze eens: “Oprah’s kenmerkende holistische benadering en de slogan Live your best life pretenderen zelf meer te zijn dan slechts entertainment. Bovendien vind ik dat juist die gigantische invloed op zóveel vrouwen een zekere maatschappelijke verantwoordelijkheid met zich meebrengt.”
Het was voor Robyn loodzwaar om alle adviezen van Oprah op te volgen. Veertig tot zeventig uur per week besteedde ze aan haar project. “Nu het jaar voorbij is, is het indelen van mijn eigen tijd datgene wat ik het meeste waardeer”. Ze denkt dat Oprah ergens het contact met de werkelijke wereld kwijt is. “Vrouwen hebben helemaal geen tijd en geen geld om al die adviezen op te volgen. Oprah realiseert zich niet dat gewone vrouwen geen huishoudster, personal trainer en privé-kok tot hun beschikking hebben.” Toch blijven de Oprah-fans denken dat het aan hún ligt dat ze nooit de Oprah-standaard bereiken.
Robyn is ervan overtuigd dat het een typisch vrouwending is: die onzekerheid, dat ‘erbij’ willen horen, onderdeel van een groep willen zijn. Zelfs als je fysiek geen contact hebt met andere fans van Oprah, hoor je als fan toch bij een bepaalde groep. “Als Oprah zegt dat je een cupcake (een soort muffin, red.) moet kopen bij een bepaalde winkel, dan weet je dat diezelfde dag een heleboel vrouwen op pad gaan om die cupcake te kopen.” Dat geeft een gevoel van saamhorigheid. Toch is het fenomeen Oprah niet alleen door dat groepsgevoel te verklaren. “Dat verlangen om erbij te horen wordt in de Amerikaanse maatschappij door reclamemakers, maar ook door Oprah én haar sponsors bewust aangewakkerd en gebruikt om vrouwen te stimuleren allerlei producten te kopen.” Vrouwen hebben hier volgens haar ook een eigen verantwoordelijkheid: “Ze laten dit te vaak en te makkelijk gebeuren.”
Ook Robyn zal een graantje meepikken van Oprah’s magie. Ze is een boek aan het schrijven over ‘Living Oprah’ en heeft inmiddels een uitgever gevonden. Omdat het gaat over Oprah, zal ze op een bepaalde manier zelf onderdeel van de Oprah-machinerie worden. Aan de ene kant is haar droom uitgekomen, maar aan de andere kant voelt het raar. “Ja, ik ben me ervan bewust dat ik dan ga profiteren van de naam Oprah; in feite juist een onderdeel van mijn kritiek. Ik heb erover gedacht of het niet beter zou zijn om de uitgever af te wijzen en geen boek te schrijven. Maar dat kan ik toch niet, nee zeggen tegen zo’ n gouden kans.”
Als Oprah haar dan ook nog eens zou uitnodigen in haar show, dan zou Robyn vrijwel gegarandeerd een bestseller in handen hebben. Oprahs medewerkers hebben via verschillende mediakanalen gereageerd op haar project. De reacties komen kort samengevat neer op: “Robyn heeft de toewijding aan het merk Oprah naar een hoger niveau gebracht. In feite doen ze dus alsof ik gewoon een megafan ben die helemaal weg is van Oprah”, lacht Robyn. Een slimme tactiek om Robyns kritiek en de aandacht ervoor te bagatelliseren. Het is immers zeer waarschijnlijk dat ze wel degelijk op de hoogte zijn van de kritiek die Robyn via Living Oprah heeft geuit. Er is al flink wat publiciteit geweest rond haar project, met name in de regio Chicago, waar Robyn woont en waar ook Oprahs show wordt opgenomen. Robyn denkt dat Oprah en haar medewerkers best begrijpen dat ze niet zomaar een fan is. “Ik heb zeer sterk de indruk dat ze wel beter weten.”
Robyn’s blog is nog steeds in de lucht, www.livingoprah.com Haar uitgever is Center Street (Hachette) en haar boek wordt verwacht in januari 2010.
vrijdag 19 december 2008
Sores van de Upper East Side
Het drama rondom Madoff volg ik op de voet. Hoe kan één persoon zoveel vertrouwen hebben gewekt en tegelijkertijd zoveel mensen voor miljoenen hebben opgelicht? Een intrigerend verhaal waar ik maar niet genoeg van kan krijgen. Men raakt er hier dan ook niet over uitgepraat. Voor de rijke “Manhattanites” komt het bovendien allemaal wel erg dichtbij. Een psychotherapeut aan de Upper East Side meldde dat vrijwel al zijn cliënten wel iemand in hun kennissenkring hebben die veel geld heeft verloren aan de pyramidefraude van Madoff. Deze pyramide kon door de economische crisis niet anders dan in elkaar storten. Ik hoor mensen ach en wee roepen over die zielige golfvrienden van Madoff die nu misschien wel hun appartement aan Park Avenue zullen moeten verkopen! (en daarna verder in Palm Beach leven van de rente van de opbrengst, wat een ellende…) “De wereld is niet meer zoals een paar maanden geleden”, wordt verzucht.
Ergens diep in mijn hart heb ik er wel een bepaald soort lol in dat de “filthy rich” door de economische crisis plotseling met de billen bloot moeten en zich nu echt zorgen maken. En iemand als Madoff heeft nu met zijn imago van gematigde en betrouwbare investeerder zelfs het oude geld serieus aan het schrikken gemaakt. “Net goed dat je je appartement moet verkopen”, zegt een stemmetje in mijn achterhoofd. Een beetje hetzelfde gevoel dat veel “gewone” Amerikanen hebben bij het zien van Wall Street bankiers die van het ene op het andere moment met hun spullen op straat worden gezet of CEO’s die hun bonussen moeten inleveren.
Tegelijkertijd weet ik natuurlijk dat het zo niet werkt. Immers, de sjieke Upper East Siders (en zeker ook een flink aantal Upper West Siders) verkopen niet alleen hun appartement, ze korten ook de “doorman” op zijn bonus dit jaar, ontslaan de tweede nanny en korten de huishoudster op haar uren of haar salaris. De verbouwing van hun buitenhuis stellen ze tot onbepaalde tijd uit. En daarom zie je nu de doorman meer glimlachen dan ooit. Daarom zie je overal briefjes hangen met huishoudelijk personeel en nanny’s, op zoek naar werk en met een steeds lager salaris tevreden. En daarom zie je illegale, Mexicaanse dagloners op de hoek van de straat wachten op werk dat niet komt. Ze willen wel terug naar Mexico, maar hebben simpelweg geen geld voor de terugreis. Al deze mensen zijn natuurlijk de échte slachtoffers van de economische malaise.
Iedereen wordt getroffen door de economische crisis; de armen alleen in verhouding véél zwaarder. Toch is er hoop dat onder Obama de kloof tussen arm en rijk in dit land iets minder groot zal worden. Ik ben geen economisch of politiek licht, maar vroeger gebruikte ik het volgende plaatje altijd als hulpmiddel om de verschillende systemen te begrijpen:
Als je een race loopt en iedereen start op hetzelfde punt en de snelste renner wint en ontvangt goud, dan is dit kapitalisme.
Als degene met één been iets eerder mag starten, en vervolgens krijgt de snelste renner van de race goud, dan wordt er dus gecompenseerd voor bepaalde achterstanden en dit heet dan socialisme.
Tenslotte is onder het communisme besloten om de race simpelweg helemaal niet te lopen en iedereen dus hetzelfde start-en eindpunt te geven. (waarbij uiteraard een aantal scheidsrechters in de vorm van “partijleiders” er stiekem met het goud vandoor gaan)
Met deze zwaar gesimplificeerde versie in mijn achterhoofd bedacht ik me dat op dit moment de situatie in de VS zo is dat de renner met één been juist later moet beginnen in plaats van eerder, waarna de winnaar van de race goud krijgt. De superfitte renner krijgt in feite dus een voorsprong. De rijken laten hun kinderen naar de beste scholen gaan en die keten wordt al in gang gezet bij de peuterschool. Er zijn misschien wel objectieve criteria voor Harvard, maar feitelijk hebben de rijken veel meer kans om hun kind het juiste CV voor een universiteit als Harvard te bezorgen. Ik weet niet wat de juiste benaming is voor dit systeem, maar het lijkt me in ieder geval erg oneerlijk. Misschien komt daar wel mijn gegniffel over de sores van de Upper East Side vandaan.
Ergens diep in mijn hart heb ik er wel een bepaald soort lol in dat de “filthy rich” door de economische crisis plotseling met de billen bloot moeten en zich nu echt zorgen maken. En iemand als Madoff heeft nu met zijn imago van gematigde en betrouwbare investeerder zelfs het oude geld serieus aan het schrikken gemaakt. “Net goed dat je je appartement moet verkopen”, zegt een stemmetje in mijn achterhoofd. Een beetje hetzelfde gevoel dat veel “gewone” Amerikanen hebben bij het zien van Wall Street bankiers die van het ene op het andere moment met hun spullen op straat worden gezet of CEO’s die hun bonussen moeten inleveren.
Tegelijkertijd weet ik natuurlijk dat het zo niet werkt. Immers, de sjieke Upper East Siders (en zeker ook een flink aantal Upper West Siders) verkopen niet alleen hun appartement, ze korten ook de “doorman” op zijn bonus dit jaar, ontslaan de tweede nanny en korten de huishoudster op haar uren of haar salaris. De verbouwing van hun buitenhuis stellen ze tot onbepaalde tijd uit. En daarom zie je nu de doorman meer glimlachen dan ooit. Daarom zie je overal briefjes hangen met huishoudelijk personeel en nanny’s, op zoek naar werk en met een steeds lager salaris tevreden. En daarom zie je illegale, Mexicaanse dagloners op de hoek van de straat wachten op werk dat niet komt. Ze willen wel terug naar Mexico, maar hebben simpelweg geen geld voor de terugreis. Al deze mensen zijn natuurlijk de échte slachtoffers van de economische malaise.
Iedereen wordt getroffen door de economische crisis; de armen alleen in verhouding véél zwaarder. Toch is er hoop dat onder Obama de kloof tussen arm en rijk in dit land iets minder groot zal worden. Ik ben geen economisch of politiek licht, maar vroeger gebruikte ik het volgende plaatje altijd als hulpmiddel om de verschillende systemen te begrijpen:
Als je een race loopt en iedereen start op hetzelfde punt en de snelste renner wint en ontvangt goud, dan is dit kapitalisme.
Als degene met één been iets eerder mag starten, en vervolgens krijgt de snelste renner van de race goud, dan wordt er dus gecompenseerd voor bepaalde achterstanden en dit heet dan socialisme.
Tenslotte is onder het communisme besloten om de race simpelweg helemaal niet te lopen en iedereen dus hetzelfde start-en eindpunt te geven. (waarbij uiteraard een aantal scheidsrechters in de vorm van “partijleiders” er stiekem met het goud vandoor gaan)
Met deze zwaar gesimplificeerde versie in mijn achterhoofd bedacht ik me dat op dit moment de situatie in de VS zo is dat de renner met één been juist later moet beginnen in plaats van eerder, waarna de winnaar van de race goud krijgt. De superfitte renner krijgt in feite dus een voorsprong. De rijken laten hun kinderen naar de beste scholen gaan en die keten wordt al in gang gezet bij de peuterschool. Er zijn misschien wel objectieve criteria voor Harvard, maar feitelijk hebben de rijken veel meer kans om hun kind het juiste CV voor een universiteit als Harvard te bezorgen. Ik weet niet wat de juiste benaming is voor dit systeem, maar het lijkt me in ieder geval erg oneerlijk. Misschien komt daar wel mijn gegniffel over de sores van de Upper East Side vandaan.
dinsdag 16 december 2008
Geniaal of gewoon geluk gehad?
We vragen ons wel eens af hoe het komt dat onze buurman een fortuin heeft gemaakt in de aandelenhandel, terwijl wij zelf alleen nog maar hebben verloren op de beurs. Of waarom die vroegere schoolvriendin een beroemde zangeres is geworden en wij alleen in de douche uit volle borst kunnen zingen. Of hoe het komt dat bepaalde schrijvers de ene na de andere bestseller schrijven en anderen niet. De gangbare verklaring is dat die buurman of die schoolvriendin of die schrijver simpelweg geniaal, briljant of extreem getalenteerd is; het zijn uitblinkers en wij zijn dat niet. Succes is het resultaat van persoonlijke inzet en aangeboren aanleg; dat is de verklaring waar “gewone mensen” mee leren leven. We leren zelfs om te smullen van het klassieke “rags to riches” verhaal van sommige succesvolle mensen. Maar toch denkt iedereen ook wel eens: “Het is niet eerlijk…”
In zijn nieuwste boek “Uitblinkers” bevestigt de van oorsprong Canadese Malcolm Gladwell, zelf werkzaam bij de “New Yorker” en schrijver van de internationale bestsellers “Intuïtie” en “Het beslissende moment”, dit idee. Het ís ook niet eerlijk. Zo is Gladwell inderdaad een getalenteerde schrijver, maar misschien nog wel belangrijker is dat hij in een gezin opgroeide met een wiskundige als vader en een psychotherapeute als moeder (die hiernaast ook nog boeken schreef): misschien wel de ideale combinatie voor de ontwikkeling van zijn unieke manier van denken en schrijven. Zijn eerste boek “Het beslissende moment” kwam uit vlak voordat de Nasdaq op zijn hoogtepunt stond, het perfecte moment voor een dergelijk boek. Zijn persoonlijke aanleg en inzet hebben dus zeker een belangrijke rol gespeeld, maar minstens even belangrijk waren de omstandigheden van zijn leven, van zijn tijd, en de mogelijkheden die hij geboden kreeg.
De oorzaken van succes liggen vaak buiten onszelf
In “Uitblinkers” verdiept Gladwell de persoonlijke verhalen van succesvolle mensen door te kijken naar hun hun familie, hun cultuur, de hen geboden kansen. Op deze manier komt een vollediger beeld naar voren van de achtergronden van hun succes. Volgens Gladwell onderschatten we namelijk schromelijk de mate waarin succes kan worden verklaard door factoren die volledig buiten het individu liggen. Nu voelen we allemaal natuurlijk ergens wel dat het uitmaakt of je familie rijk was of arm, of een kind door de ouders in een bepaalde richting wordt gestimuleerd of niet, of de cultuur een bepaalde carrière waardeert of niet. Waar Gladwell de rol van ouders in de opvoeding of de kansen van kinderen op scholen benadrukt, spreekt hij een waar woord, maar kan niet bepaald worden gezegd dat zijn inzichten vernieuwend zijn. Interessant is echter dat hij verder gaat en nog meer arbitraire voordelen vindt die niets te maken hebben met persoonlijk talent. Ook het geboortejaar of de geboortemaand kunnen bijvoorbeeld bepalend zijn voor succes. Zo beschrijft hij hoe verreweg de meeste beroemde hockeyspelers in Canada en de Verenigde Staten geboren zijn in de maanden januari, februari en maart. Dit heeft niet te maken met het sterrenbeeld van deze sporters, maar met de datum waarop de selectie van kinderen in hockeyteams wordt afgebroken. Elk jaar worden bij het kinderhockey groepen samengesteld waarbij de afbreekdatum 1 januari is. Dit betekent dat de kinderen met een verjaardag vroeg in het jaar het grootst en het meest volwassen van de groep zullen zijn. Voor vier- of vijfjarige kinderen maakt dit een groot verschil, terwijl die verschillen later steeds kleiner worden. Het gevolg is dat in de selectie op jonge leeftijd de oudere kinderen een grotere kans zullen hebben om eruit te worden gepikt. Deze kinderen zullen dan ook eerder in hogere teams worden geplaatst, meer en beter worden gecoacht en meer worden aangemoedigd om een professionele hockeycarrière na te streven. Na vijftien jaar blijkt dit verschil alleen maar groter te zijn geworden. Het “cumulative advantage” wordt dit genoemd. Het verschil in leeftijd is verwaarloosbaar geworden, maar de hockeyspeler met het lichte voordeel op vijfjarige leeftijd is inmiddels véél beter geworden door alle aandacht en coaching. Vandaar al die steenbokken en watermannen in het tophockey. Een verjaardag in januari of februari is blijkbaar een concurrentievoordeel dat volledig buiten de hockeyspeler zelf ligt, maar een zeer belangrijke rol speelt.
Gladwell’s prettig geschreven boek staat vol van dergelijke opmerkelijke en interessante vondsten en inzichten van wetenschappers. Zo blijkt het geboortejaar 1953 precies goed te zijn om een software imperium à la Bill Gates op te zetten en blijken vrijwel alle succesvolle advocaten in New York min of meer dezelfde afkomst en familiegeschiedenis te hebben. Of blijkt dat, om werkelijk succesvol te zijn, het cruciaal is of iemand de mogelijkheid heeft gekregen om tenminste 10.000 uur te oefenen. Zelfs voor Mozart blijkt de “10.000 uur-regel” op te gaan: hij schreef zijn eerste, echt originele en volwassen opera pas op zijn 21e, toen hij inmiddels inderdaad de grens van 10.000 uur had gepasseerd.
Cultuur kan succes blokkeren
Hoewel “Uitblinkers” geen directe politieke boodschap bevat, hebben zijn conclusies wel degelijk politieke implicaties. Neem zijn ideeën over cultuur en succes. Hij legt uit hoe in culturen met veel respect voor autoriteit vliegmaatschappijen een hoger aantal ongelukken hebben. Doordat piloten en co-piloten niet durven in te gaan tegen de wensen van de gezagvoerder in het vliegtuig of de luchtverkeersleiding op de grond, hebben zich vliegrampen voorgedaan die anders voorkomen hadden kunnen worden. Eén vliegtuig stortte bijvoorbeeld neer doordat de Colombiaanse co-piloot geïntimideerd raakte door de botte manier van spreken van de New Yorkse luchtverkeersleiding op Kennedy Airport. In plaats van te gillen “Emergency, we are out of fuel”, mompelde hij dat hij dacht dat ze misschien wel te weinig benzine hadden. De New Yorkers vatten dit niet op als een noodsignaal en dit was de directe reden van de crash. Om deze zelfde reden besloot een Koreaanse vliegmaatschappij met een alarmerend aantal crashes al haar piloten niet alleen Engelse les te geven, maar hen ook te leren om zich uit te spreken. Oόk tegen hoger geplaatsten, iets dat in de Koreaanse cultuur niet bepaald gebruikelijk is. Het aantal ongelukken is hierdoor drastisch gedaald. Zonder dat Gladwell een bepaalde cultuur veroordeelt, laat hij zien dat een bepaalde culturele achtergrond soms succes kan blokkeren.
De meest algemene politieke boodschap ligt echter in zijn analyse van onze conceptualisering van succes zelf. Gladwell heeft zich geërgerd aan de manier waarop men zich in het bedrijfsleven op de borst klopte over de eigen prestaties. Die houding zag hij immers vaak genoeg tijdens zijn talloze lezingen voor bedrijven naar aanleiding van zijn eerste twee boeken. Gladwell hoopt met dit boek te bereiken dat we beter gaan begrijpen dat succes een groepsprestatie is en niet slechts een individuele prestatie. Over positieve discriminatie zegt hij in dit verband: “Je kan alleen bezwaar maken tegen positieve discriminatie als je gelooft in de mythe dat al het succes van mensen het resultaat is van hun eigen, individuele initiatief.” In die zin is positieve discriminatie “de manier van de maatschappij om meer mensen op kunstmatige wijze te voorzien van de voordelen die de geschiedenis en de cultuur aan sommige mensen hebben geboden.” Hij beschrijft een ideaalbeeld van een wereld waarin we “de gelukjes en arbitraire voordelen –de handige geboortedata en de gelukkige toevalligheden van de geschiedenis- die vandaag succes bepalen vervangen door een maatschappij die kansen biedt aan iedereen.” Dit maakt “Uitblinkers” tot een maatschappelijk relevant boek. Het lijkt erop dat, in de huidige tijd van economische crisis en hoop op een vernieuwend politiek bestel, Gladwell’s boek wederom precies op het juiste moment uitkomt.
Malcolm Gladwell – “Uitblinkers: het geheim van succes”
343 pagina’s, uitgeverij Contact
In zijn nieuwste boek “Uitblinkers” bevestigt de van oorsprong Canadese Malcolm Gladwell, zelf werkzaam bij de “New Yorker” en schrijver van de internationale bestsellers “Intuïtie” en “Het beslissende moment”, dit idee. Het ís ook niet eerlijk. Zo is Gladwell inderdaad een getalenteerde schrijver, maar misschien nog wel belangrijker is dat hij in een gezin opgroeide met een wiskundige als vader en een psychotherapeute als moeder (die hiernaast ook nog boeken schreef): misschien wel de ideale combinatie voor de ontwikkeling van zijn unieke manier van denken en schrijven. Zijn eerste boek “Het beslissende moment” kwam uit vlak voordat de Nasdaq op zijn hoogtepunt stond, het perfecte moment voor een dergelijk boek. Zijn persoonlijke aanleg en inzet hebben dus zeker een belangrijke rol gespeeld, maar minstens even belangrijk waren de omstandigheden van zijn leven, van zijn tijd, en de mogelijkheden die hij geboden kreeg.
De oorzaken van succes liggen vaak buiten onszelf
In “Uitblinkers” verdiept Gladwell de persoonlijke verhalen van succesvolle mensen door te kijken naar hun hun familie, hun cultuur, de hen geboden kansen. Op deze manier komt een vollediger beeld naar voren van de achtergronden van hun succes. Volgens Gladwell onderschatten we namelijk schromelijk de mate waarin succes kan worden verklaard door factoren die volledig buiten het individu liggen. Nu voelen we allemaal natuurlijk ergens wel dat het uitmaakt of je familie rijk was of arm, of een kind door de ouders in een bepaalde richting wordt gestimuleerd of niet, of de cultuur een bepaalde carrière waardeert of niet. Waar Gladwell de rol van ouders in de opvoeding of de kansen van kinderen op scholen benadrukt, spreekt hij een waar woord, maar kan niet bepaald worden gezegd dat zijn inzichten vernieuwend zijn. Interessant is echter dat hij verder gaat en nog meer arbitraire voordelen vindt die niets te maken hebben met persoonlijk talent. Ook het geboortejaar of de geboortemaand kunnen bijvoorbeeld bepalend zijn voor succes. Zo beschrijft hij hoe verreweg de meeste beroemde hockeyspelers in Canada en de Verenigde Staten geboren zijn in de maanden januari, februari en maart. Dit heeft niet te maken met het sterrenbeeld van deze sporters, maar met de datum waarop de selectie van kinderen in hockeyteams wordt afgebroken. Elk jaar worden bij het kinderhockey groepen samengesteld waarbij de afbreekdatum 1 januari is. Dit betekent dat de kinderen met een verjaardag vroeg in het jaar het grootst en het meest volwassen van de groep zullen zijn. Voor vier- of vijfjarige kinderen maakt dit een groot verschil, terwijl die verschillen later steeds kleiner worden. Het gevolg is dat in de selectie op jonge leeftijd de oudere kinderen een grotere kans zullen hebben om eruit te worden gepikt. Deze kinderen zullen dan ook eerder in hogere teams worden geplaatst, meer en beter worden gecoacht en meer worden aangemoedigd om een professionele hockeycarrière na te streven. Na vijftien jaar blijkt dit verschil alleen maar groter te zijn geworden. Het “cumulative advantage” wordt dit genoemd. Het verschil in leeftijd is verwaarloosbaar geworden, maar de hockeyspeler met het lichte voordeel op vijfjarige leeftijd is inmiddels véél beter geworden door alle aandacht en coaching. Vandaar al die steenbokken en watermannen in het tophockey. Een verjaardag in januari of februari is blijkbaar een concurrentievoordeel dat volledig buiten de hockeyspeler zelf ligt, maar een zeer belangrijke rol speelt.
Gladwell’s prettig geschreven boek staat vol van dergelijke opmerkelijke en interessante vondsten en inzichten van wetenschappers. Zo blijkt het geboortejaar 1953 precies goed te zijn om een software imperium à la Bill Gates op te zetten en blijken vrijwel alle succesvolle advocaten in New York min of meer dezelfde afkomst en familiegeschiedenis te hebben. Of blijkt dat, om werkelijk succesvol te zijn, het cruciaal is of iemand de mogelijkheid heeft gekregen om tenminste 10.000 uur te oefenen. Zelfs voor Mozart blijkt de “10.000 uur-regel” op te gaan: hij schreef zijn eerste, echt originele en volwassen opera pas op zijn 21e, toen hij inmiddels inderdaad de grens van 10.000 uur had gepasseerd.
Cultuur kan succes blokkeren
Hoewel “Uitblinkers” geen directe politieke boodschap bevat, hebben zijn conclusies wel degelijk politieke implicaties. Neem zijn ideeën over cultuur en succes. Hij legt uit hoe in culturen met veel respect voor autoriteit vliegmaatschappijen een hoger aantal ongelukken hebben. Doordat piloten en co-piloten niet durven in te gaan tegen de wensen van de gezagvoerder in het vliegtuig of de luchtverkeersleiding op de grond, hebben zich vliegrampen voorgedaan die anders voorkomen hadden kunnen worden. Eén vliegtuig stortte bijvoorbeeld neer doordat de Colombiaanse co-piloot geïntimideerd raakte door de botte manier van spreken van de New Yorkse luchtverkeersleiding op Kennedy Airport. In plaats van te gillen “Emergency, we are out of fuel”, mompelde hij dat hij dacht dat ze misschien wel te weinig benzine hadden. De New Yorkers vatten dit niet op als een noodsignaal en dit was de directe reden van de crash. Om deze zelfde reden besloot een Koreaanse vliegmaatschappij met een alarmerend aantal crashes al haar piloten niet alleen Engelse les te geven, maar hen ook te leren om zich uit te spreken. Oόk tegen hoger geplaatsten, iets dat in de Koreaanse cultuur niet bepaald gebruikelijk is. Het aantal ongelukken is hierdoor drastisch gedaald. Zonder dat Gladwell een bepaalde cultuur veroordeelt, laat hij zien dat een bepaalde culturele achtergrond soms succes kan blokkeren.
De meest algemene politieke boodschap ligt echter in zijn analyse van onze conceptualisering van succes zelf. Gladwell heeft zich geërgerd aan de manier waarop men zich in het bedrijfsleven op de borst klopte over de eigen prestaties. Die houding zag hij immers vaak genoeg tijdens zijn talloze lezingen voor bedrijven naar aanleiding van zijn eerste twee boeken. Gladwell hoopt met dit boek te bereiken dat we beter gaan begrijpen dat succes een groepsprestatie is en niet slechts een individuele prestatie. Over positieve discriminatie zegt hij in dit verband: “Je kan alleen bezwaar maken tegen positieve discriminatie als je gelooft in de mythe dat al het succes van mensen het resultaat is van hun eigen, individuele initiatief.” In die zin is positieve discriminatie “de manier van de maatschappij om meer mensen op kunstmatige wijze te voorzien van de voordelen die de geschiedenis en de cultuur aan sommige mensen hebben geboden.” Hij beschrijft een ideaalbeeld van een wereld waarin we “de gelukjes en arbitraire voordelen –de handige geboortedata en de gelukkige toevalligheden van de geschiedenis- die vandaag succes bepalen vervangen door een maatschappij die kansen biedt aan iedereen.” Dit maakt “Uitblinkers” tot een maatschappelijk relevant boek. Het lijkt erop dat, in de huidige tijd van economische crisis en hoop op een vernieuwend politiek bestel, Gladwell’s boek wederom precies op het juiste moment uitkomt.
Malcolm Gladwell – “Uitblinkers: het geheim van succes”
343 pagina’s, uitgeverij Contact
Abonneren op:
Posts (Atom)
